Wysokość odpraw za utratę pracy: przy zwolnieniach grupowych do 25 tys. PLN, dla menedżerów firm państwowych do 72 tys. PLN

Odprawy związane z utratą pracy polskie prawo reguluje tylko w dwóch przypadkach. Rekompensaty finansowe należą się z mocy prawa tracącym zatrudnienie z powodu zwolnień grupowych w przedsiębiorstwie. Ponadto ustawa określa maksymalną wysokość odprawy dla menedżerów spółek Skarbu Państwa – nie definiuje jednak jej kwoty minimalnej i nie zobowiązuje firm do gwarantowania w umowach takich odpraw.

W firmach prywatnych odprawy menedżerów wysokiego szczebla zazwyczaj wpisane są w ich kontrakty. To jeden z elementów systemu pozyskiwania wysoko kwalifikowanej kadry i zapewnienia jej skutecznego działania.

W 2013 roku wiceprezes zarządu Alior Banku otrzymał ponad 4,7 mln PLN odprawy. Całkiem niedawno szeroko komentowane były również wysokości odpraw jakie prezes Polskiej Grupy Energetycznej Krzysztof Kilian i jego współpracownicy otrzymali po odejściu ze spółki. Kwota ta osiągnęła poziom 6,9 mln PLN. To i tak niewiele patrząc na polskiego rekordzistę Jana Krzysztofa Bieleckiego. Po ustąpieniu z funkcji prezesa banku Pekao otrzymał ponad 7,3 mln PLN.

Na odprawy mogą też jednak liczyć także pracownicy niższych szczebli. Także ci, którzy nie mają w swoich umowach o pracę klauzuli o rekompensacie za zwolnienie. W 2014 roku maksymalna wysokość takiej odprawy może wynieść ponad 25 tys. PLN. Nie przysługuje ona jednak każdemu – to specjalne zabezpieczenie dla pracowników restrukturyzowanych firm. Szczegółowe zasady przyznawania i obliczania wysokości odpraw przy zwolnieniach grupowych opisane zostały w dalszej części artykułu.

Odprawy menedżerskie w spółkach Skarbu Państwa

Wysokość odprawy menedżerskiej zależy w dużej mierze od rodzaju spółki, z której odchodzi pracownik. Ustawowo regulowana jest ona jedynie w spółkach o kapitale w całości lub części należącym do Skarbu Państwa. W spółkach jednoosobowych oraz z większościowym udziałem Skarbu Państwa (powyżej 50%) odprawy ustalane są na podstawie ustawy z dnia 3 marca 2000 roku o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (tzw. ustawa kominowa). Ich wysokość nie może być wyższa niż trzykrotność wynagrodzenia miesięcznego, pod warunkiem, że odwołanie ze stanowiska lub rozwiązanie umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej nie wiązało się z naruszeniem podstawowych obowiązków w miejscu pracy. Zgodnie z ustawą kominową płace menedżerów spółek Skarbu Państwa nie mogą przekraczać sześciokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (bez wypłat nagród z zysku) za czwarty kwartał poprzedniego roku.
Pensja menedżera spółki Skarbu Państwa nie może być więc w 2014 roku wyższa niż 24 026,10 PLN miesięcznie. Oznacza to, że maksymalna odprawa może wynosić nieco ponad 72 tys. PLN. Nie dotyczy to jednak opisanych poniżej kontraktów menedżerskich w tych podmiotach.



Jak wynika z danych podanych na stronie Sejmu, wysokość wypłat odpraw członków zarządów spółek z większościowym udziałem Skarbu Państwa w latach 2010-2012 wyniosła w sumie ok. 2,4 mln PLN dla 112 osób pełniących obowiązki w 57 spółkach. To średnio 21,6 tys. PLN na osobę.

Zasady przydzielania odpraw członkom zarządów spółek z mniejszościowym udziałem Skarbu Państwa określone są natomiast przez rady nadzorcze lub walne zgromadzenia/zgromadzenia wspólników w statutach lub umowach spółek. W większych spółkach powoływane są komitety ds. wynagrodzeń odpowiedzialne za analizowanie i opiniowanie zasad wynagradzania członków zarządu spółki, w tym również wysokości odpraw.

Kontrakty jako sposób na obejście limitów w spółkach państwowych

Odrębną kwestią jest wypłata odpraw członkom zarządów, którzy nie są zatrudnieni w państwowej spółce na podstawie umowy o pracę, a w oparciu o kontrakt menedżerski. W tym przypadku wysokość kwoty odprawy nie jest regulowana ustawowo. Dokładna wysokość odprawy wynika z zapisów umowy o świadczenie usług w zakresie zarządzania zawartej pomiędzy spółką (reprezentowaną przez radę nadzorczą), a firmą należącą do zarządzającego. Na zawarcie takiego kontraktu musi wyrazić zgodę Rada Nadzorcza spółki. Warto dodać, że treść kontraktu, w tym informacje o odprawach, jest objęta tajemnicą prawnie chronioną i nie może być ujawniona bez zgody menedżera. Jednak w przypadku spółek giełdowych wszystkie informacje nt. wynagrodzeń, także odpraw wypłacanych menedżerom na kontraktach, pojawiają się w corocznych raportach przekazywanych do publicznej wiadomości. Wysokość odprawy jest więc utajniona w trakcie trwania kontraktu, lecz po jego rozwiązaniu i wypłaceniu pieniędzy odchodzącemu kwota zostaje ujawniona.

Odprawy w spółkach notowanych na GPW

W spółkach giełdowych, w których Skarb Państwa nie ma swoich udziałów ustawa nie określa wysokości wynagrodzeń i odpraw menedżerów.

W 2013 roku najwyższą odprawę uzyskał wiceprezes zarządu jednego z polskich banków. W ramach „pożegnania” otrzymał blisko 4,5 mln PLN. Ta kwota była bliska wysokości jego rocznego wynagrodzenia. Pozostali menedżerowie otrzymali odprawy w wysokości poniżej 1 mln PLN. Najniższa odprawa w polskich spółkach giełdowych w 2013 wyniosła 40 tys. PLN. To kwota o ponad sto razy niższa niż kwota najwyższej odprawy w ubiegłym roku.



Wiele firm stosuje specjalną klauzulę w kontrakcie menedżerskim nazywaną „złotym spadochronem”, która gwarantuje wysoką odprawę w przypadku odwołania z funkcji przed upływem określonego czasu. Takie dodatkowe świadczenie ma często na celu przyciągnięcie fachowców. Stosowane jest również po to, by pomóc kierownictwu spółki w podejmowaniu zdecydowanych a nie asekuracyjnych decyzji i działań. Co ciekawe niektóre przedsiębiorstwa stosują również „srebrne spadochrony”. Takie świadczenia przysługują menedżerom średniego szczebla i są wypłacane w przypadku rozwiązania umowy o pracę związanego z przejęciem firmy.

Odprawy w ramach zwolnień grupowych

Zupełnie inaczej wyglądają odprawy ustawowe przy zwolnieniach grupowych. Osobom, które tracą pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy w przypadku grupowego zwolnienia[PRZYPIS]O zwolnieniu grupowym możemy mówić wtedy, kiedy pracodawca w okresie nieprzekraczającym 30 dni wypowiada umowy co najmniej: 1. 10 pracowników – jeśli zatrudnia mniej niż 100 pracowników, 2. 10% pracowników – jeśli zatrudnia co najmniej 100, ale nie więcej niż 300 pracowników, 3. 30 pracowników – jeśli zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.[/PRZYPIS] przysługują dodatkowe środki pieniężne. Prawo do odprawy przysługuje wszystkim pracownikom zwalnianym grupowo, bez względu na sposób rozwiązania stosunku pracy, zarówno w formie wypowiedzenia, jak porozumienia stron. Odprawy przy zwolnieniach grupowych miały z jednej strony zabezpieczyć pracowników do czasu znalezienia nowej pracy – zwłaszcza przy redukcji zatrudnienia u dużych pracodawców, często dominujących na rynku pracy w danym regionie. Z drugiej strony – odprawy wprowadzono także po to, by zmniejszyć skalę protestów towarzyszących zwolnieniom grupowym i w ten sposób umożliwić firmom redukcję nadmiernego zatrudnienia.

W 2014 roku maksymalna wysokość odprawy wynosi 25 200 PLN brutto. Skąd bierze się ta kwota? Zgodnie z ustawą z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, wysokość odprawy pieniężnej nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę[PRZYPIS]Odprawa pieniężna ustalana jest również według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.[/PRZYPIS], która w 2014 roku wynosi 1 680 PLN brutto. W porównaniu z 2013 rokiem wysokość maksymalnej odprawy wzrosła w 2014 roku o 1 200 PLN brutto. Powyższe zasady dotyczą wyłącznie firm zatrudniających co najmniej 20 pracowników.

Każdy pracownik, który został zwolniony w ramach zwolnień grupowych otrzymuje odprawę. Jej wysokość zależy od stażu pracy w danej firmie oraz wysokości jego miesięcznego wynagrodzenia[PRZYPIS]Przy ustalaniu okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony uwzględnia się wszystkie okresy zatrudnienia u tego samego pracodawcy – tak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2003 r. (III PZP 20/02, OSNP 2004/1/4).[/PRZYPIS]. Pracownik zatrudniony krócej, niż dwa lata może dodatkowo otrzymać równowartość wynagrodzenia za jeden miesiąc. Osoba, która pracuje co najmniej dwa lata, ale nie mniej, niż osiem może liczyć na rekompensatę w wysokości dwóch miesięcznych wynagrodzeń. Kwotę wynagrodzenia za trzy miesiące otrzymuje natomiast pracownik z co najmniej ośmioletnim stażem pracy. Choć trzeba pamiętać, że wysokość ta nie może przekroczyć maksymalnej dopuszczalnej kwoty, tj. 25 200 PLN brutto w 2014 roku.



Prawo do otrzymania odprawy pracownik uzyskuje w dniu wygaśnięcia umowy. Oznacza to, że od tego momentu może jej się domagać przed sądem. Co ciekawe, informacje o wypłacie odprawy nie znajdują się na świadectwie pracy otrzymywanym przez pracownika.