Płaca minimalna została zagwarantowana w ustawie o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. 2002 nr 200 poz. 1679). Zgodnie z art. 6 powyższej ustawy wysokość wynagrodzenia pracownika zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia ustalonego w danym roku. Wstępna propozycja wysokości płacy minimalnej ustalana jest w oparciu prognozowany poziom inflacji oraz realny wzrost gospodarczy.
Jeżeli prognozowany na rok następny wskaźnik cen, o którym mowa w art. 2 ust. 2 pkt 3, wynosi:
- co najmniej 105% – ustala się dwa terminy zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej: od dnia 1 stycznia i od dnia 1 lipca;
- mniej niż 105% – ustala się jeden termin zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej: od dnia 1 stycznia.
Z czego składa się płaca minimalna?
Płaca minimalna to nie tylko płaca zasadnicza. Jest to ogólna kwota wchodząca w skład całkowitego miesięcznego wynagrodzenia. W związku z tym do minimalnego wynagrodzenia wliczane są dodatkowe świadczenia wynikające z umowy o pracę. Do obliczenia wysokości wynagrodzenia pracownika przyjmuje się przysługujące pracownikowi składniki wynagrodzenia i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy, zaliczone według zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określonych przez Główny Urząd Statystyczny do wynagrodzeń osobowych.
Do wynagrodzeń osobowych GUS zalicza w szczególności:
- wynagrodzenia zasadnicze w formie czasowej, akordowej, prowizyjnej i innej,
- dodatki za staż pracy oraz inne dodatki za szczególne właściwości pracy, szczególne kwalifikacje lub warunki pracy,
- premie i nagrody regulaminowe i uznaniowe,
- dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych,
- dopłaty (dodatki) wyrównawcze (np. wyrównanie do wysokości kwoty najniższego wynagrodzenia),
- świadczenia o charakterze deputatowym lub ich ekwiwalenty pieniężne (np. deputaty węglowe, energetyczne, środków spożywczych
Do płacy minimalnej nie wlicza się: kwot wynikających z umów cywilnoprawnych zawartych oprócz umowy o pracę, zasiłków chorobowych, świadczeń finansowanych z Zakładowego Funduszu Świadczeń Społecznych, ekwiwalentu za pranie odzieży, wypłaty należności z tytułu podróży służbowych, wynagrodzeń z tytułu korzystania lub rozporządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi, tj. honorariów..
Polska na tle Unii Europejskiej
W Unii Europejskiej, wysokość wynagrodzenia minimalnego jest regulowana przez prawo w 22 krajach członkowskich. Poziom wynagrodzenia minimalnego jest ustalany przez współpracę między partnerami społecznymi lub przez decyzje rządu.
Na wykresie 1 przedstawiono wysokość płacy minimalnej w krajach Unii Europejskiej w 2023 roku. Dane są aktualne na 2 połowę tego roku. Na wykresie nie wyszczególniono Austrii, Włoch i krajów skandynawskich (Szwecja, Finlandia, Dania) ze względu na to, że nie ma w nich ustalonego ustawowo minimalnego poziomu miesięcznych wynagrodzeń. Jak wynika z wykresu, średnie minimalne miesięczne wynagrodzenie brutto w Unii Europejskiej przekracza 1 100 EUR. Według danych Eurostatu najwyższa płaca minimalna w 2023 roku obowiązuje w Luksemburgu i wynosi aż 2 508 EUR. Bardzo wysokie minimalne wynagrodzenie oferują również Niemcy – 1 997 EUR, Holandia – 1 995 EUR oraz Belgia – 1 955 EUR.
W związku z tym, porównaniu z bogatymi krajami Europy Zachodniej w Polsce płaca minimalna, pomimo tak dużych podwyżek, nadal jest niska. Jednak, w porównaniu do Czech czy Estonii, Polska gwarantuje większe bezpieczeństwo najsłabiej zarabiającym.
Płaca minimalna w Unii Europejskiej jest najniższa w Bułgarii – 399 EUR. Niewiele lepiej jest na Węgrzech – 624 EUR, Łotwie – 620 EUR i Rumunii – 604 EUR.
Wysokość płacy minimalnej w krajach Unii Europejskiej w II połowie 2023 roku (brutto EUR)
Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat
Płaca minimalna a inflacja
Na wykresie 2 przedstawiono, jak zmieniał się poziom inflacji w latach 2010-2023, a także dołączono planowaną zmianę wynagrodzeń w 2024 roku. W 2022 roku inflacja w Polsce osiągnęła rekordowy wynik 14,4%. W konsekwencji w 2023 roku mieliśmy do czynienia z dwukrotną podwyżką płacy minimalnej. W styczniu 2023 roku. płaca minimalna wzrosła o 16% względem roku poprzedniego, w lipcu 2023 roku o 20% względem roku poprzedniego.
Jak wynika z wykresu, w dalszym ciągu mamy do czynienia z dużym wzrostem płacy minimalnej mimo spadku inflacji. W styczniu 2024 roku płaca minimalna wzrośnie o 18% względem analogicznego okresu w roku poprzednim, w lipcu 2024 roku o 19% względem lipca 2023 roku. Odnosząc dane z 2024 roku do wysokości płacy minimalnej w 2022 roku dynamika wynagrodzeń minimalnych wyniesie w styczniu i lipcu odpowiednio 41% i 43%.
Zmiana poziomu minimalnego miesięcznego wynagrodzenia brutto oraz poziom inflacji w latach 2010-2023
Opracowanie własne na podstawie danych GUS i prognoz NBP
Na wykresie 3 przedstawiono wysokość minimalnego miesięcznego wynagrodzenia oraz przeciętnego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw. Jak pokazują dane rośnie nie tylko płaca minimalna, ale także przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw.
Porównując ze sobą te wartości w 2010 i 2011 roku minimalne wynagrodzenie nie stanowiło nawet 40% przeciętnego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw (odpowiednio 38,4% i 38,5%). W latach 2012-2019 udział ten nie przekraczał 43,5%. W 2020 roku wysokość płacy minimalnej wzrosła o 4,5 p.p., a stosunek płaca minimalna/przeciętne wynagrodzenie wyniósł 48%.
Wysokość płacy minimalnej w styczniu i lipcu 2023 roku stanowiła niemal połowę przeciętnego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw (odpowiednio 47,6% i 48,9%).
Minimalne miesięczne wynagrodzenie i przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw (brutto PLN)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Konsekwencje podwyżki płacy minimalnej
Płaca minimalna ma wpływ na różne aspekty związane z wynagradzaniem pracowników. Każdy pracownik pracujący w porze nocnej otrzymuje dodatek, który wynosi 20% stawki godzinowej określonej przez płacę minimalną. Ponadto, wynagrodzenie za czas przestoju w firmie nie może być niższe od płacy minimalnej.
Płaca minimalna ma również związek z odprawami przy zwolnieniach grupowych. Maksymalna kwota odprawy nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia.
Wartość płacy minimalnej ma również wpływ na składki na ubezpieczenia społeczne, które są odprowadzane przez nowych przedsiębiorców w początkowym okresie działalności. W ciągu pierwszych dwóch lat działalności, stawki preferencyjne są obliczane na podstawie kwoty równoważnej 30% minimalnego wynagrodzenia.
Podwyższenie płacy minimalnej ma bezpośredni wpływ na wszystkich pracowników, bez względu na to, czy obowiązuje ich wynagrodzenie miesięczne, czy są rozliczani godzinowo, z zastosowaniem minimalnej stawki za godzinę. Pracodawcy muszą zwiększyć wynagrodzenie swoim pracownikom, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Dodatkowo, wzrost płacy minimalnej powoduje również wzrost podatku i składek ZUS opłacanych za każdego zatrudnianego.
