Luka płacowa w firmach Europy Środkowo - Wschodniej

Autor: Iga Magda, Jan Gromadzki, Simone Moriconi
Tytuł oryginalny: Firms and wage inequality in central and eastern Europe
Wydanie: http://ibs.org.pl//app/uploads/2019/03/IBS_Working_Paper_03_2019.pdf


Metodologia

Analizę podzielono na dwa etapy. W pierwszym przeanalizowano poziomy i zmiany nierówności płac w każdym państwie w czasie oraz określano wpływ firm na nierówność płac. W drugim kroku przebadano czynniki warunkujące zmiany nierówności płac w czasie. Skorzystano także z funkcji regresji wpływu (recentered influence function – RIF) oraz dekompozycji Blindera-Oaxaca w celu zbadania czynników mikroekonomicznych determinujących nierówność płac.

Zmiany w poziomach nierówności wynagrodzeń

W 2014 roku najniższe nierówności wynagrodzeń występowały w Czechach i na Słowacji. Z kolei najwyższy poziom nierówności zanotowano w Rumunii. W porównaniu z wybranymi państwami Europy Zachodniej nierówności płacowe w Czechach i na Słowacji były najbardziej zbliżone do tych w Holandii. Podczas gdy wyniki z Rumunii odpowiadały nierównościom w Portugalii. Z kolei średni poziom nierówności wynagrodzeń występujący w państwach Europy Środkowo-Wschodniej był około trzykrotnie wyższy niż w Norwegii i Szwecji.



Między 2002 a 2014 rokiem nastąpiły znaczące zmiany w nierównościach płac w państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Zmiany te obejmowały niewielki wzrost poziomu nierówności płac w Czechach, państwie o najniższym poziomie początkowym. Jednocześnie w tym samym okresie w państwach o wysokim poziomie nierówności płac początkowych, wartość ta zmalała (najbardziej na Litwie, Łotwie oraz w Rumunii). Nierówności płac utrzymały się na stałym poziomie w Bułgarii, Estonii, na Słowacji i Węgrzech. Dane wskazują, że największe spadki nastąpiły po 2006 roku. Z kolei między 2002-2006 rokiem (w 2004 roku siedem z dziewięciu państw dołączyło do Unii Europejskiej), nie zanotowano znaczących zmian w poziomach nierówności płac.


Znaczenie nierówności wynagrodzeń w ramach firmy i między firmami
Ogólna nierówność płac na poziomie państwa wynikała z różnic średnich wynagrodzeń między firmami oraz z nierówności wynagrodzeniach w ramach firmy. Państwa Europy Środkowo-Wschodniej różniły się przede wszystkim pod względem nierówności płac między firmami. W 2014 roku najniższe nierówności wynagrodzeń w ramach jednego przedsiębiorstwa występowały w Czechach, Estonii, na Łotwie Węgrzech i Polsce. Z kolei najniższe nierówności płac między firmami zanotowano w Czechach i na Słowacji, a najwyższe w Rumunii. Udział nierówności płac w ramach firmy w nierówności płac ogółem wyniósł od 33% w Bułgarii do 55% na Litwie (w 2014 roku). Zbliżone proporcje występowały w Holandii, Norwegii, Portugalii i Szwecji.



Nierówność płac między firmami stanowiła większość nierówności płacowej ogółem we wszystkich państwach Europy Środkowo-Wschodniej (z wyjątkiem Czech i Estonii) od początku analizowanego okresu (2002 rok). Należy jednak dodać, iż nie zaobserwowano jednego, spójnego trendu w tym czasie. Przykładowo w Rumunii zanotowano spadek nierówności wynagrodzeń zarówno w ramach firmy, jak i między firmami, jednakże w pierwszym przypadku był on znacznie wyższy. Odwrotną sytuację zaobserwowano natomiast na Litwie. W większości państw Europy Środkowej i Wschodniej nierówności płac między firmami uznano za główny motor zmian poziomów nierówności płac w latach 2006–2014 (odwrotnie w Rumunii, Bułgarii i Estonii).


Czynniki mikroekonomiczne warunkujące wysokość nierówności płacowych
Na różnice w wynagrodzeniach wpływa szereg czynników mikroekonomicznych. Korzystając z regresji RIF, autorzy starali się uchwycić potencjalny wpływ cech na poziomie indywidualnym, zawodowym i na poziomie przedsiębiorstwa na nierówności wynagrodzeń. Po pierwsze, we wszystkich badanych państwach wystąpił silny związek między zajmowanym stanowiskiem, a jego wpływem na nierówność płac. W szczególności dotyczyło to pracowników na stanowiskach kierowniczych. Ponadto zauważano, że przynależność sektorowa była ważnym wyznacznikiem nierówności płacowej, przy czym sektor usług finansowych i ubezpieczeniowych w największym stopniu wpłynął na wysoki poziom nierówności we wszystkich państwach. Stwierdzono również, że wiek pracowników znacząco wpływa na wysokość nierówności płacowych we wszystkich analizowanych państwach i latach. Stanowiska z dużym udziałem pracowników z wyższym wykształceniem znacząco przyczyniły się do zwiększenia nierówności płacowych, podczas gdy stanowiska zajmowane głównie przez starszych pracowników przyczyniły się do zmniejszenia nierówności płacowej. Jednocześnie nie zauważono jednoznacznego związku między wiekiem pracownika a poziomem wykształcenia a wpływem na nierówność płac. Po czwarte zauważono, że wśród zatrudnionych w sektorze publicznym występował znacznie niższy poziom nierówności płacowej.

Nie zauważono natomiast znaczących zmian nierówności płacowych w analizowanym okresie (2002-2014). W większości badanych państw „pozytywny” wpływ wieku pracowników na nierówności płac (zmniejszenie wskaźnika nierówności płac) rósł z czasem, co można tłumaczyć starzeniem się pracowników i rosnącymi wskaźnikami zatrudnienia wśród starszych. We wszystkich państwach zauważono zmniejszenie wpływu wyższego wykształcenia na rozpiętość wynagrodzeń płac.


Podsumowanie
Między 2000 a 2010 rokiem w większości państw Europy Środkowej i Wschodniej nierówności płacowe zmniejszyły się (wyjątkiem były Czechy). Jednocześnie trend ten wyraźnie kontrastuje z rosnącymi nierównościami płac w wielu państwach zachodnich. Analiza czynników determinujących spadek nierówności płac w Europie Środkowo-Wschodniej wykazała, że tendencja ta była przede wszystkim napędzana przez spadek zysków. Jest prawdopodobne, że spadek poziomu nierówności płac byłby większy, gdyby udział wysoko wykształconych pracowników był jeszcze większy. Mimo to znaczna część zaobserwowanych zmian wynikała z niewytłumaczalnych trendów i prawdopodobnie odzwierciedla zmiany w otoczeniu instytucjonalnym.

Po uwzględnieniu cech pracowników i firm uznano, że nierówności płacowe były w dużej mierze napędzane przez to, w jakiej firmie było się zatrudnionym. Premie płacowe specyficzne dla miejsca pracy były powiązane nie tylko z zajmowanym stanowiskiem i sektorem zatrudnienia, ale także z cechami współpracowników. Menedżerowie z wyższym wykształceniem zatrudnieni w firmach z sektora usług finansowych w największym stopniu przyczynili się do wzrostu nierówności płacowych we wszystkich badanych państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Zauważono również, iż poziom nierówności płac w Bułgarii i Rumunii był wyraźnie wyższe, w porównaniu z pozostałym analizowanymi państwami Europy Środkowej i Wschodniej. Wyniki te sugerują, że bułgarskie i rumuńskie firmy są bardziej zróżnicowane pod względem poziomu wydajności.