Wysokość wynagrodzenia,
a podatek dochodowy

Dochód = przychód – koszty

Działanie podatku uregulowane zostało ustawą z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku od osób fizycznych. Opodatkowaniu podatkiem PIT podlega dochód osób fizycznych, natomiast wynagrodzenie pracownika stanowi jego przychód. Oznacza to, że od wysokości przychodu pracownik może odliczyć koszty jego uzyskania i dopiero ta obniżona kwota stanowi podstawę do obliczenia podatku. W Polsce koszty uzyskania przychodu (KUP) ustalone są odgórnie i zależą od takich czynników jak liczba etatów pracownika oraz lokalizacja jego miejsca pracy.

W przypadku pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę podstawowy koszt uzyskania przychodu wynosi 111,25 PLN miesięcznie, co daje 1 335 PLN w skali roku. Pracownik może odliczyć tę kwotę w całości od swojego wynagrodzenia i dopiero na podstawie obniżonej kwoty obliczany jest podatek. W przypadku pracownika zatrudnionego na kilku etatach koszty uzyskania przychodu są wyższe, jednak nie mogą one przekroczyć kwoty limitu w wysokości 2 002,05 PLN w skali roku. Również dla osób dojeżdżających do pracy z innej miejscowości przewidziane są wyjątki. Osoba taka od swojego dochodu odliczyć może kwotę 139,06 PLN, co w ujęciu rocznym daje 1 668,72 PLN. W przypadku pracownika dojeżdżającego, zatrudnionego jednocześnie na kilku etatach, koszty te są wyższe, jednak nie mogą one przekroczyć limitu 2 502,56 PLN rocznie. Koszty uzyskania przychodu zbiorczo zaprezentowane zostały w tabeli poniżej.

Wysokość wynagrodzenia a podatek

Skala podatkowa w Polsce ma charakter progresywny. Oznacza to, że zarabiając więcej zapłacimy wyższy podatek. Obecnie w Polsce funkcjonują dwie stawki podatkowe: 18% i 32%. Graniczną wartością rocznego dochodu jest kwota 85 528 PLN. Po jej przekroczeniu wpadamy w tzw. drugi próg podatkowy, a co za tym idzie zapłacimy fiskusowi więcej. Istotne jest jednak to, że wyższą stawką opodatkowana zostanie tylko nadwyżka ponad wspomnianą kwotę a nie cały dochód. Sposób obliczenia wysokości podatku dla poszczególnych przedziałów dochodu zaprezentowany został w tabeli poniżej.



Progresja podatkowa często jest przedmiotem krytyki. Fakt, że zarabiając dużo można płacić wyższe podatki wpływa na zmniejszenie motywacji pracownika do osiągania wyższych dochodów oraz może go zachęcić do unikania opodatkowania. Zwolennicy progresji twierdzą natomiast, że jest ona dobrym narzędziem do wyrównywania różnic w dochodach społeczeństwa (Godar, Paetz, Truger, 2014).

Drugi próg podatkowy dotyczy niewielkiej części społeczeństwa z najwyższymi zarobkami. Średnie, roczne wynagrodzenie w 2015 roku według GUS wyniosło 46 797 PLN (GUS, 2016) a więc znacząco poniżej drugiego progu podatkowego. Coroczna liczba osób rozliczających się w drugim progu podatkowym jest marginalna. Przykładowo w 2014 roku były to 657 764 osoby, co stanowiło 2,7% ogółu podatników (MF, 2015).

Kwota wolna

Zagadnieniem budzącym wiele emocji jest kwota wolna od podatku. Gdy dochody podatnika nie przekroczą tej kwoty, nie powstaje zobowiązanie podatkowe a co za tym idzie osoba ta nie musi płacić podatku. W Polsce w 2016 roku kwota wolna wynosiła 3 091 PLN w ujęciu rocznym, co stanowiło 258 PLN miesięcznie. W powszechnym, społecznym odczuciu jest ona zbyt niska. Jej wysokość jest znacząco niższa niż minimum egzystencji człowieka, czyli nakładów potrzebnych na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych (Augystyński, 2016). Pod koniec 2015 roku minimum to dla jednoosobowego gospodarstwa wynosiło 1 079 PLN miesięcznie (IPiSS, 2016). Wynika z tego, że podatek PIT obciąża również osoby z najniższymi dochodami. W krajach Europy zachodniej kwota ta jest zdecydowanie wyższa. Przykładowo w Austrii w 2015 roku kwota ta wynosiła 11 000 EUR a we Francji w tym samym okresie 9 690 EUR, natomiast w Hiszpanii 5 550 EUR (Eurostat, 2015).

Dodatkowo, kwota wolna i stawki podatkowe nie są uzależnione od wskaźników makroekonomicznych (jak np. wzrost wynagrodzeń), lecz są wartościami stałymi. Z punktu widzenia podatnika jest to niekorzystne. Nominalne jak i realne wynagrodzenia w Polsce stale rosną, przez co ilość podatników wpadających w drugi próg podatkowy również się zwiększa a znaczenie kwoty wolnej traci na znaczeniu. Efektem tego jest rosnąca ingerencja podatku PIT w dochody społeczeństwa.

Wysokość zaliczki

Podatek PIT pobierany jest w formie comiesięcznych zaliczek z wynagrodzenia pracownika. Podstawą jej obliczenia jest pensja brutto pomniejszona o koszty uzyskania przychodu oraz o wysokość składek na ubezpieczenie społeczne. Od tej podstawy oblicza się (w przypadku pierwszego progu) 18% podatku. Wartość tę obniża się jeszcze o miesięczną wartość kwoty wolnej (46,33 PLN) oraz o część składki zdrowotnej do odliczenia od podatku (Jurczak, Jaszcz, 2016). Otrzymana w ten sposób kwota stanowi miesięczną zaliczkę na podatek dochodowy, która odprowadzana jest przez pracodawcę na konto właściwego Urzędu Skarbowego. Korzystając z kalkulatora wynagrodzeń obliczyć można, że dla minimalnego wynagrodzenia w 2016 roku (1 850 PLN) wartość miesięcznej zaliczki stanowi 97 PLN, co daje 1 164 PLN rocznie.

Możliwe odliczenia

W pewnych sytuacjach polskie ustawodawstwo przewiduje możliwość zmniejszenia należnego podatku. Dokonać tego można dwojako: poprzez odliczenia od dochodu, zmniejszając tym samym podstawę opodatkowania lub poprzez odliczenia od podatku. W ostatnich kilkunastu latach znacząco zmniejszyła się jednak liczba tego typu odciążeń dla podatnika. Odliczenia od podatku PIT zostały zaprezentowane w tabeli poniżej.

Złożenie deklaracji

Finalnym elementem rozliczenia się z podatku jest coroczne złożenie deklaracji podatkowej we właściwym Urzędzie Skarbowym. Czynność ta to nic innego jak obliczenie należnego podatku a następnie zestawienie otrzymanej kwoty z zaliczkami potrącanymi comiesięcznie z wynagrodzenia. W przypadku nadpłaty podatnik może otrzymać zwrot podatku, natomiast w przeciwnej sytuacji będzie on musiał dopłacić brakującą kwotę. Termin złożenia deklaracji mija z końcem kwietnia każdego roku. W przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę deklarację składa się na druku PIT-37, którą uzupełnia się na podstawie druków PIT-11 otrzymanych od pracodawcy.