Ochrona wynagrodzenia za pracę
Artykuł 84 Kodeksu pracy ustanawia zakaz zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia. Nie ma w nim jednak wprost mowy o odprawach związanych z rozwiązaniem stosunku pracy, co sprawia, że na pierwszy rzut oka wydaje się, że pracownik może zrzec się odprawy.
Kluczowa jest jednak przyjmowana wykładnia wyżej przywołanego przepisu. Chociaż na gruncie brzmienia przepisów odprawy nie zostały zakwalifikowane jako wynagrodzenie, to zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowany jest pogląd, że podlegają one ochronie na równi z wynagrodzeniem za pracę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2005 r., sygn. II PK 235/04; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1996 r., sygn. I PKN 3/96; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2006 r., sygn. II PK 317/05). Podkreśla się również, że zarówno wynagrodzenie, jaki i odprawa mają charakter pieniężny i są świadczeniami ze stosunku pracy, a zapewniając pracownikom utrzymanie pełnią analogiczne funkcje (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1996 r., sygn. I PKN 3/96).
Oznacza to więc, że tak jak pracownik nie może się zrzec prawa do wynagrodzenia za pracę lub scedować go na inną osobę, tak samo nie może tego zrobić z przysługującą mu odprawą.
Prawo pracownika – prawem człowieka
Niemożliwość zrzeczenia się odprawy ma również inne wyjaśnienie, sięgające do genezy praw pracowniczych. Coraz częściej podkreśla się bowiem, że całokształt praw pracowniczych należy wywodzić z godności osoby ludzkiej, a poszczególne uprawnienia stanowią w tym kontekście emanację przysługujących pracownikom praw człowieka.
Skoro więc prawa pracowników są w swej istocie prawami człowieka, to charakteryzują się wszystkim przymiotami tych drugich, a w szczególności, co ważne z perspektywy omawianego tematu, niezbywalnością, która nie pozwala pracownikom zrzec się prawa do odprawy.
Odprawa członka zarządu
Inaczej kształtuje się natomiast kwestia odprawy członka zarządu w związku z odwołaniem go z pełnionej funkcji. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego postanowienie umowne przewidujące wypłacenie członkowi zarządu spółki kapitałowej odszkodowania ("odprawy") na wypadek odwołania go ze składu zarządu lub wygaśnięcia mandatu członka zarządu nie stanowi elementu treści umowy o pracę, nawet wówczas, gdy zostało formalnie zawarte w jej treści. Jest to bowiem obowiązek spółki wobec członka jej zarządu, a nie obowiązek pracodawcy względem pracownika i z tego powodu taki przypadek nie zasługuje na ochronę zapewnioną przez powołany wyżej art. 84 Kodeksu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2005 r., sygn. I PK 10/05).
Podsumowanie
Biorąc więc pod uwagę, że odprawy pracownicze podlegają ochronie analogicznej do wynagrodzenia oraz, że jako prawo człowieka są niezbywalne, pracownik nie może się zrzec prawa do przysługującej mu odprawy.
