Główne założenia dyrektywy unijnej dotyczącej płacy minimalnej
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej ma na celu poprawę warunków pracy i życia pracowników, wspierać postęp społeczno-gospodarczy oraz przyczyniać się do zmniejszenia nierówności płacowych. Aby to zrealizować, kraje unijne przy konstruowaniu przepisów dotyczących płacy minimalnej powinny skupić się na trzech głównych obszarach:
❶ adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych
❷ promowaniu rokowań zbiorowych mających na celu ustalenie wynagrodzeń
❸ zwiększeniu skutecznego dostępu do ochrony wynagrodzenia minimalnego dla pracowników uprawnionych do takiego wynagrodzenia na mocy prawa krajowego.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że celem Dyrektywy, zgodnie z zapisami Preambuły, nie jest określenie poziomu wynagrodzeń czy utworzenie jednolitego mechanizmu ustalania wynagrodzeń dla całej Unii Europejskiej.
Sposób ustalania adekwatnych ustawowych wynagrodzeń minimalnych
Wspomniana dyrektywy nie ustala jednej wysokości płacy minimalnej dla całej Unii. Nakłada jednak na państwa członkowskie (te, w których obowiązują ustawowe wynagrodzenia minimalne) obowiązek określenia niezbędnych procedur ustalania i aktualizowania płacy minimalnej. Podstawą tego są kryteria, które mają sprzyjać adekwatności wynagrodzeń w celu osiągnięcia godnego poziomu życia, zmniejszenia ubóstwa pracujących, a także wspierania spójności społecznej i pozytywnej konwergencji społecznej oraz zmniejszenia luki płacowej między kobietami i mężczyznami. W dyrektywie nie znajdziemy dokładnie sprecyzowanych kryteriów, a jedynie elementy, które powinny zostać wzięte pod uwagę w trakcie ich ustalania. Wśród nich znalazły się:
W celu dokonania oceny czy płaca minimalna jest adekwatna, kraje unijne powinny stosować odpowiednie wskaźniki. Będą mogły one sprawdzać, czy minimalne wynagrodzenie osiąga np. 60% mediany wynagrodzeń lub 50% przeciętnego wynagrodzenia. Polska nie będzie miała problemu ze spełnieniem tego wymogu. W styczniu 2024 roku relacja płacy minimalnej do przeciętnego wynagrodzenia wynosiła 54,6%, co widać w poniższej tabeli. Niestety trudno odnieść się do wskaźnika dotyczącego mediany, ponieważ Główny Urząd Statystyczny publikuje informacje o medianie wynagrodzeń jedynie raz na 2 lata i na ten moment najbardziej aktualne dane pochodzą z opracowania obejmującego 2022 rok. W 2022 roku płaca minimalna wynosiła 3 010 PLN, a mediana wynagrodzeń w październiku tego samego roku osiągnęła poziom 5 702 PLN. Oznacza to, że relacja płacy minimalnej do mediany wynagrodzeń wynosiła wtedy 53%.
Co więcej, państwa członkowskie są zobowiązane do aktualizacji ustawowych wynagrodzeń minimalnych co najmniej raz na 2 lata, a w przypadku krajów, gdzie stosowany jest mechanizm automatycznej indeksacji raz na 4 lata.
Promowanie rokowań zbiorowych
Drugim istotnym zadaniem dyrektywy jest promowanie rokowań zbiorowych, które mają na celu ustalenie wynagrodzeń. Chodzi przede wszystkim o zwiększenie liczby pracowników, których będą dotyczyły takie rokowania. W związku z tym państwa członkowskie powinny promować zdolność partnerów społecznych do prowadzenia rokowań zbiorowych. Wskaźnik zasięgu rokowań zbiorowych nie powinien być niższy niż 80%. W przeciwnym wypadku państwa członkowskie będą zobowiązane do opracowania planu działania na rzecz wspierania rokowań zbiorowych, w którym należy uwzględnić jasny harmonogram i konkretne środki mające na celu stopniowe zwiększanie tego zasięgu.
Zwiększenie skutecznego dostępu pracowników do praw do ochrony w postaci wynagrodzenia minimalnego
Dyrektywa przewiduje, że państwa członkowskie będą dążyć do ułatwienia tego dostępu pracownikom. W tym celu konieczne będą:
- kontrole przeprowadzane przez inspektoraty pracy
- łatwo dostępne informacje na temat ochrony wynagrodzenia minimalnego
- zwiększanie zdolności organów egzekwowania prawa do podejmowania działań przeciwko pracodawcom, którzy nie przestrzegają przepisów.
Płaca minimalna w Polsce
Obecnie wysokość płacy minimalnej jest regulowana w oparciu o Ustawę z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Zgodnie z tymi przepisami, płacę minimalną ustala się w drodze negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego (RDS), w skład której wchodzą przedstawiciele związków zawodowych, organizacji pracodawców i rządu.
Procedura ta składa się z trzech głównych kroków:
- Do dnia 15 czerwca każdego roku Rada Ministrów przedstawia Radzie Dialogu Społecznego (RDS) propozycję wysokości minimalnego wynagrodzenia w następnym roku. Co więcej, przekazuje również dodatkowe informacje takie jak np. wysokość przeciętnych wynagrodzeń czy dane obrazujące poziom życia różnych grup społecznych.
- Do dnia 15 lipca każdego roku Rada Dialogu Społecznego uzgadnia wysokość minimalnego wynagrodzenia. Gdy RDS nie uzgodni do tego terminu wysokości minimalnego wynagrodzenia, to decyzję o wysokości tego wynagrodzenia podejmuje Rada Ministrów (RM). Co ciekawe, od 2010 roku Radzie Dialogu Społecznego nie udało się osiągnąć konsensusu i wysokość płacy minimalnej jest ustalana corocznie przez Radę Ministrów.
- Do dnia 15 września każdego roku Prezes Rady Ministrów w drodze obwieszczenia ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” wysokość minimalnego wynagrodzenia na rok następny.
Ustawa określa także minimalne tempo wzrostu wynagrodzenia minimalnego rok do roku. Wzrost minimalnego wynagrodzenia nie może być niższy niż prognozowany w ustawie budżetowej na przyszły rok wskaźnik inflacji (CPI). Co więcej, w 2005 roku wprowadzono dodatkowy zapis, zgodnie z którym jeśli płaca minimalna jest niższa niż 50% przeciętnego wynagrodzenia, to minimalne wynagrodzenie musi wzrastać o 2/3 prognozowanego tempa wzrostu realnego PKB.
Jak zaznaczają eksperci, nasz kraj nie powinien mieć trudności z wdrożeniem przepisów dyrektywy. W gorszej sytuacji mogą się jednak znaleźć firmy. Z ich perspektywy kolejne podwyżki płacy minimalnej mogą wpływać na wzrost prowadzenia działalności, spłaszczenie wynagrodzeń, a także spadek konkurencyjności polskiego rynku pracy z perspektywy zagranicznych inwestorów. Dlatego też wszelkie decyzje o zmianach przepisów dotyczących płacy minimalnych powinny być dokładnie przemyślane w taki sposób, aby były w nich uwzględniane zarówno potrzeby pracowników, jak i pracodawców.
