Z czym bardziej kojarzymy Rumunię - z legendarnym hrabią Drakulą, czy raczej z walką o odbudowę, rozwój i wzmocnienie postkomunistycznej gospodarki? Mimo, iż kraj ten leży stosunkowo niedaleko od Polski, to nasza wiedza o nim jest wciąż bardzo fragmentaryczna. Pokrótce stwierdzić można tyle, iż mimo stopniowej, ale i systematycznej poprawy warunków życiowych, a także silnego wsparcia ze strony innych państw, poziom wynagrodzeń w Rumunii stoi na bardzo niskim poziomie. Krzepiące są jednak informacje mówiące o tym, iż tamtejsza gospodarka powoli się odradza. Nie wiadomo tylko, jak długi okres czasu może to potrwać i kiedy - lub czy - ewentualna akcesja do Unii Europejskiej będzie możliwa.
Podstawowe dane i ogólny zarys sytuacji na rynku pracy w Rumunii
Rumunia jest europejską republiką demokratyczną o systemie parlamentarno - gabinetowym. Republika rumuńska rozciąga się na obszarze 238 391 km², a zamieszkuje ją niemal 22,3 mln ludzi. Najliczniejszą grupą mieszkańców są Rumuni (89,5%), dalej Węgrzy (7,1%), Romowie (1,8%) i inne mniejszości (1,6%). Obywatele Rumunii tworzą niewątpliwie społeczeństwo starzejące się - przy ujemnym wskaźniku przyrostu naturalnego, bo nieco ponad -1,5 %o, przeciętna długość życia wynosi blisko 70,8 lat. Jak ukazują dane, większość, bo aż 57% ludności, mieszka w miastach.
Co się tyczy struktury zatrudnienia obywateli w sektorach gospodarki, wykazano, iż 37,5% osób zatrudnionych jest w rolnictwie, 32% w przemyśle, a jedynie 30,5% pracuje w branży usługowej. W grudniu 2004 r. stopa bezrobocia utrzymywała się na poziomie 6,2%, jednak w porównaniu do 11,3% z roku 1999, wynik ten wydaje się być zadowalający. Blask tych danych przyćmiewa jednak fakt, iż ponad 20% mieszkańców Rumunii żyje poniżej poziomu ubóstwa.
Sytuacja makroekonomiczna tego kraju nie jest zadowalająca. Chociaż wartość PNB w roku 2000 wynosiła około 1 400 USD na mieszkańca, to jednak ogólne zadłużenie Rumunii wynosiło w tym samym czasie aż 10 442 USD. Niepokojące są również informacje dotyczące poziomu pensji minimalnych gwarantowanych przez państwo. Na progu negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską, Rumunia oferuje najniższe gwarantowane płace, rzędu 69 EUR miesięcznie. Tymczasem poziom minimalnych wynagrodzeń w 25 krajach członkowskich kształtuje się na poziomie od 121 EUR na Łotwie, do 1 403 EUR miesięcznie w Luksemburgu.
Prywatyzacja jako jeden z ważnych elementów rozwoju gospodarki
Do końca lat 80-tych gospodarka Rumunii opierała się głównie na rolnictwie. Prywatyzację zapoczątkowano dopiero w 1992 r., kiedy to 30% udziałów w 6 tys. firm przetransferowano w ręce 5 funduszy własności prywatnej, z których każdy dorosły obywatel mógł otrzymać certyfikat własności. Pozostałe 70% pozostawiono na własność nowo utworzonemu funduszowi własności państwowej, z jednoczesnym nakazem wyprzedaży co najmniej 10% udziałów w przeciągu roku. Dzięki temu, po latach kryzysu gospodarczego, Rumunia zanotowała stopę wzrostu rzędu 3,4% w roku 1993. Także poziom inflacji nieco się zmniejszył 256% w roku 1993 do około 9% rocznie w latach 2003/2004. Zatem od początku lat 90-tych, Rumunia zdołała znacznie wzmocnić swoją ekonomię i dokonać transformacji z gospodarki centralnie sterowanej, do kapitalistycznego wolnego rynku. Jednak, starając się o przystąpienie do Unii Europejskiej w 2007 roku, kraj ten musi jeszcze włożyć wiele pracy i wysiłku w poprawę swojej sytuacji ekonomicznej.
Płace ze względu na wiek i płeć pracowników
Badania Eurostatu dotyczące związków między wysokością wynagrodzenia a wiekiem pracowników dowodzą, że w Rumunii występują stosunkowo niewielkie różnice pod tym względem. I tak pracownicy, którzy nie przekroczyli 30 roku życia, zarabiali około 145 EUR miesięcznie. Osoby w przedziale wiekowym od 30 do 39 lat otrzymywały w tym samym czasie średnio186 EUR. W grupie wiekowej od 40 do 49 lat, wynagrodzenia sięgały już poziomu 207 EUR. Na jeszcze wyższe wynagrodzenia mogli liczyć pracownicy w wieku od 50 do 59 lat - ich pensja wynosiła około 240 EUR miesięcznie. Natomiast pracownicy powyżej 59 lat zarabiali w tym samym czasie aż 293 EUR.
W stosunku do wynagrodzeń oferowanych w krajach Unii Europejskiej, wynagrodzenia w Rumunii są jednak bardzo niskie. Dla porównania, w Polsce pracownicy z tych samych grup wiekowych zarabiali w tym samym czasie od 300 do 500 EUR więcej. Przedstawione różnice wyostrzają dodatkowo dane o średnich wynagrodzeniach w Unii Europejskiej. Otóż przeciętny obywatel UE w 2002 r. mógł zarobić miesięcznie od 1 500 do 2 000 EUR więcej niż obywatel Rumunii.
Tabela 1. Średnie miesięczne wynagrodzenie ze względu na wiek pracowników w 2002 r.
(wartości podane w euro).| Państwo | < 30 lat | 30 - 39 lat | 40 - 49 lat | 50 - 59 lat | od 60 lat |
| Rumunia | 145 | 186 | 207 | 240 | 293 |
| Euro 25 | 1 619 | 2 242 | 2 312 | 2 377 | 2 307 |
| Polska | 458 | 590 | 591 | 657 | 815 |
| W. Brytania | 2 259 | 3 272 | 3 350 | 3 094 | 2 588 |
| Francja | 1 701 | 2 708 | 2 342 | 2 564 | 3 922 |
| Niemcy | 1 789 | 2 742 | 2 835 | 2 896 | 2 619 |
| Włochy | 1 441 | 1 795 | 2 046 | 2 269 | 2 390 |
| Źródło:Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int |
Duże rozbieżności pod względem wysokości wynagrodzeń zaobserwowano również analizując wynagrodzenia ze względu na płeć pracowników. Podczas, gdy przeciętne miesięczne zarobki mężczyzn wynosiły około 209 EUR, kobiety otrzymywały pensje w wysokości zaledwie 177 EUR.
Tabela 2. Średnie miesięczne wynagrodzenie ze względu na płeć w 2002 r.
(wartości podane w euro).| Państwo | Płace ogółem | Płace mężczyzn | Płace kobiet |
| Rumunia | 194 | 209 | 177 |
| Wielka Brytania | 2 979 | 3 517 | 2 428 |
| Polska | 578 | 629 | 522 |
| Francja | 2 204 | 2 350 | 1 937 |
| Hiszpania | 1 541 | 1 681 | 1 304 |
| Niemcy | 2 616 | 2 867 | 2 139 |
| Euro 25 | 2 142 | 2 392 | 1 790 |
| Źródło:Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int |
Wynagrodzenie a poziom wykształcenia i inne umiejętności
O tym, jak ważne jest wykształcenie nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Im bardziej szanowany dokument posiadamy, tym z pewnością wyższe będzie nasze wynagrodzenie. I tak na przykład, uzyskanie dyplomu MBA w Rumunii gwarantowało osobie uzyskanie przeciętnych rocznych przychodów rzędu 10 200 USD. Nieco więcej, bo już 14 400 USD rocznie otrzymać można było za stopień magistra administracji. Na zdecydowanie wyższym poziomie, bo rzędu 25 000 USD utrzymywały się zarobki magistrów inżynierii mechanicznej. Kolejną pozycję w hierarchii wynagrodzeń zajęły osoby z wykształceniem inżynierskim - zarabiały one ok. 29 064 USD rocznie. Na jeszcze wyższym poziomie - bo rzędu ponad 44 000 USD - utrzymywały się pensje doktorów inżynierii. Z kolei osoby posiadające dyplom MBA, a zasiadające na stanowiskach kierowniczych, otrzymywały rocznie aż 96 000 USD. Jednak absolutnym zaskoczeniem może być fakt wysokich zarobków doktorów geologii. Ich przeciętna roczna pensja wynosiła aż 150 000 USD.
Wykres 1. Przeciętne* roczne wynagrodzenie pracowników w Rumunii
w zależności od profilu wykształcenia (w USD).
Oprócz kierunku studiów równie istotne jest, jaki poziom wykształcenia osiągnął dany pracownik. Dane Eurostatu pokazują jak kształtują się płace osób, w zależności od poziomu wykształcenia.
Tabela 3. Średnie miesięczne wynagrodzenie a poziom wykształcenia w 2002 r.
(wartości podane w euro).| Kraje | Szkoła podstawowa | Szkoła średnia | Licencjat | Magisterium |
| Rumunia | 125 | 159 | 215 | 349 |
| UE 25 | 1 671 | 2 020 | 2 072 | 3 068 |
| Polska | 438 | 541 | 524 | 873 |
| W. Brytania | 2 328 | 2 657 | 2 427 | 4 020 |
| Źródło:Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int |
Okazuje się, że pracownicy, którzy ukończyli zaledwie szkołę podstawową otrzymują najniższe pensje. Średnio jest to kwota 125 EUR. Około 215 EUR miesięcznie może otrzymać pracownik posiadający tytuł licencjata. Natomiast dyplom magistra zapewniał zarobki na poziomie 349 EUR miesięcznie.
Bardzo ważnym elementem branym pod uwagę w trakcie ustalania wynagrodzenia są np. umiejętności z zakresu IT, które posiada dany pracownik. Posiadanie każdej dodatkowej umiejętności może zapewniać premię, a nawet stanowić podstawę do awansu, pod warunkiem, że jest to umiejętność ceniona na danym stanowisku. Omawiane zależności ilustruje poniższy wykres.
Wykres 2. Przeciętne* roczne wynagrodzenie pracowników w Rumunii
a posiadane umiejętności z zakresu IT (wartości podane w USD).
Okazuje się, że stosunkowo najniższe zarobki otrzymywała osoba posługująca się tylko pakietem MS Office. Natomiast pracownik, który posługiwał się płynnie systemem Microsoft Windows był wynagradzany podobnie jak jego kolega pracujący w systemie UNIX. Ich przeciętne roczne pensje oscylowały wokół kwoty 13 200 USD. Nieco więcej, bo już 15 259 USD otrzymywali w ciągu roku pracownicy pracujący w systemie SQL. Natomiast osoby dobrze znające programy środowiska Microsoft Windows, zarabiały już blisko 16 tys. USD rocznie. Jeszcze wyższe, bo rzędu 16 600 USD, były wynagrodzenia pracowników którzy potrafili posługiwać się internetem. Pułap 20 000 USD osiągnęli pracownicy, którzy operowali programem Visual Basic. Najwyższe roczne pensje otrzymywały osoby, które bardzo dobrze opanowały Javę. Ich zarobki wynosiły przeciętnie 21 132 USD rocznie.
Wynagrodzenia pracowników a rodzaj ich
Bardzo ważną kwestią, którą warto przedstawić podczas analizowania wynagrodzeń w Rumunii, jest charakter organizacji, w której jest zatrudniony dany pracownik.
Wykres 3. Przeciętne* roczne wynagrodzenia pracowników w Rumunii
ze względu na charakter zatrudnienia (wartości podane w USD).
Okazuje się, że najmniej, bo średnio 13 200 USD rocznie, zarobili pracownicy zatrudnieni w firmach prywatnych. Nieco lepiej były wynagradzane osoby pracujące w dużych firmach państwowych. Mogły one liczyć na przeciętne wynagrodzenie w wysokości 14 532 USD. Jeszcze więcej zarobili pracownicy uniwersyteccy. Otrzymywali oni przeważnie pensje o przeciętnej wartości 24 000 USD rocznie. Co się tyczy podmiotów samozatrudnionych, mogli oni liczyć na zarobki sięgające i 25 000 USD. Natomiast stosunkowo najwięcej, bo aż 60 000 USD na rok, zarabiali członkowie fundacji.
Wynagrodzenie a zajmowane stanowisko
Analizując wynagrodzenia w Rumunii nie można zapomnieć o wpływie zajmowanego przez pracownika stanowiska. Interesujące zależności obrazuje poniższy wykres.
Wykres 4. Przeciętne* roczne wynagrodzenia pracowników w Rumunii
a zajmowane stanowisko (wartości podane w USD).
Według danych zgromadzonych przez PayScale, stosunkowo niewielkie zarobki, bo rzędu około 10 tys. USD rocznie, otrzymywali inżynierowie sieciowi. Znacznie wyższe pensje, bo przekraczające już próg 20 tys. USD rocznie wypłacano w takich zawodach, jak menedżer ds. relacji z klientem, czy programista. Co więcej, inżynier oprogramowania zarabiał już około 24 tys. USD. Rekordzistami okazali się być menedżerowie finansowi z rocznymi pensjami oscylującymi wokół kwoty 27 638 USD.
Wynagrodzenie pracowników a staż pracy
Potoczne opinie skłaniają ku przypuszczeniu , że im dłuższy staż pracy, tym pracownik może oczekiwać wyższego wynagrodzenia. Ta zasada zdaje się doskonale sprawdzać także w rumuńskiej rzeczywistości. Okazuje się bowiem, że największe korzyści przynoszą właśnie lata praktyki zawodowej - im więcej lat przepracowała dana osoba, tym wyższe były jej zarobki.
Wykres 5. Przeciętne* roczne wynagrodzenie ze względu na staż pracy
(wartości podane w USD).
Jak widać na powyższym wykresie wyróżniono 5 grup pracowników różniących się stażem pracy. I tak osoby, które pracowały krócej niż rok zarabiały przeciętnie około 3 600 USD. W grupie osób pracujących od 1 do 4 lat, przeciętne roczne wynagrodzenie sięgało pułapu 10 000 USD. O ponad 4 tys. USD więcej zarabiali pracownicy pracowników ze stażem od 5 do 9 lat. Ich roczne zarobki oscylowały wokół kwoty 14 100 USD. Natomiast w grupie pracowników ze stażem od 10 do 20 lat, przeciętna pensja wynosiła około 14 500 USD rocznie. Zdecydowanie najwyższe zarobki otrzymywały jednak osoby, których okres zatrudnienia przekraczał 20 lat. W tym przedziale przeciętne roczne wynagrodzenie sięgnęło bowiem pułapu 84 000 USD.
Wynagrodzenia pracowników a wielkość firmy
Jak pokazują dane Eurostatu za rok 2002, pensje pracowników były także zróżnicowane ze względu na wielkość zatrudnienia w przedsiębiorstwie. W badaniach Eurostatu podzielono firmy na 6 grup różniących się liczbą zatrudnionych osób. Zastosowane podziały oraz odpowiadające im wysokości zarobków zawiera poniższa tabela.
Tabela 4. Średnie miesięczne wynagrodzenie ze względu na wielkość firmy w 2002 r.
(wartości podane w euro).| Wielkość zatrudnienia | Rumunia | UE 25 | Polska | Wielka Brytania | Francja | Niemcy |
| Ogółem | 149 | 2 142 | 578 | 2 979 | 2 204 | 2 616 |
| < 10 | 120 | 2 089 | 412 | 2 662 | - | 1 990 |
| 10 - 49 | 128 | 1 795 | 498 | 2 845 | 1 970 | 2 249 |
| 50 - 249 | 159 | 1 946 | 563 | 3 098 | 2 067 | 2 497 |
| 250 - 499 | 189 | 2 158 | 600 | 3 217 | 2 224 | 2 712 |
| 500 - 999 | 182 | 2 192 | 602 | 3 190 | 2 318 | 2 801 |
| >1 000 | 239 | 2 491 | 695 | 2 979 | 2 413 | 3 081 |
| Źródło:Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int |
Zanalizujmy najpierw rozkład wynagrodzeń w Rumunii. Jak wynika z wykresu wysokość wynagrodzeń wzrastała wraz ze zwiększaniem się wielkości zatrudnienia w firmie. W pierwszej grupie, którą stanowiły firmy zatrudniające mniej niż 10 osób, średnie miesięczne zarobki wynosiły 120 EUR. Dla porównania, zarobki w największych firmach były o ponad 100 EUR wyższe.
Jeśli porównamy dane o zarobkach w Rumunii z danymi z innych krajów, to szybko zauważymy ogromne różnice. Największe rozbieżności występują oczywiście przy porównaniu wynagrodzeń w Rumunii ze średnimi zarobkami w najbogatszych krajach UE. co ciekawe jednak, w krajach tych tendencja do zwiększania się poziomu wynagrodzeń wraz ze wzrostem wielkości firmy nie jest już tak oczywista.
Koszty pracy
W 2002 roku koszty zatrudnienia w wysoko rozwiniętych krajach takich, jak Niemcy czy Wielka Brytania, znacznie przekraczały próg 3 000 EUR miesięcznie. Jednak "świeżo upieczeni" członkowie UE tacy, jak Polska, czy Czechy, ponosili co miesiąc koszty rzędu 600, bądź 700 EUR. Jednak to w Rumunii te sumy wciąż były stosunkowo najniższe. I tak, w 1999 roku koszty zatrudnienia pracownika wynosiły około 179 EUR. Wprawdzie rok później koszty te wzrosły do poziomu 218 Euro miesięcznie jednak wciąż były to sumy bardzo małe, w porównaniu z kosztami pracy w krajach UE. Ostatecznie, w 2002 r. miesięczny koszt pracy wyniósł w Rumunii 250 EUR. Tak więc rynek rumuński może być bardzo atrakcyjny dla ewentualnych inwestorów, dzięki mniejszym kosztom pracowniczym.
Tabela 5. Miesięczne koszty pracy w Rumunii i innych krajach
(wartości podane w euro).| Państwo | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 |
| Rumunia | 179 | 218 | 222 | 250 |
| Polska | 612 | 672 | 792 | 783 |
| W. Brytania | 3 217 | 3 677 | 3 793 | 3 891 |
| Niemcy | 3411 | 3 463 | 3 521 | 3 611 |
| Czechy | 519 | 582 | 661 | 770 |
| Hiszpania | 2 027 | 2 031 | 1 867 | 1 940 |
| Cypr | 1 460 | 1 572 | 1 634 | 1 713 |
| Źródło:Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int |
Podsumowanie
Chociaż poziom wynagrodzeń w Rumunii wzrasta, to wciąż jest to kraj, w którym wysokość zarobków i warunki pracy znacznie odbiegają od tych, które są oferowane w krajach UE. Co więcej, chociaż podnosi się poziom edukacji, to nadal brak tam wystarczająco wykwalifikowanej kadry. Co więcej, wszelkie badania i prognozy również nie przynoszą optymistycznych wieści - aby Rumunia mogła stanąć na nogi potrzebne jej są jeszcze większe niż dotychczas nakłady finansowe oraz rzesza chętnych do pracy i odpowiednio wyszkolonych pracowników.
