W kierunku godziwej płacy minimalnej

A sprowadza się on przede wszystkim do zrozumienia, że:
Płaca minimalna w gospodarce nie może być kategorią życzeniową, lecz winna być kategorią naukową mającą swoje uzasadnienia we właściwej teorii.

Podstawy teoretyczne minimalnej płacy godziwej

W świetle teoretycznych podstaw modelu płacy godziwej ekonomiczna kategoria wynagrodzenia minimalnego w gospodarce określa zarobki osób z minimalną zdolnością do wykonywania pracy, nieposiadających wykształcenia zawodowego oraz doświadczenia pracy. Zatem dotyczy ona osób, których kapitał ludzki ukształtował się w wyniku kapitalizacji kosztów utrzymania [Renkas, 2022].

Wykorzystanie kapitału ludzkiego w procesach pracy przejawia się w postaci kosztów pracy, które w połączeniu z aktywami tworzą produkty. W procesie wykonywania pracy kapitał ludzki pracownika ulega naturalnemu spontanicznemu rozpraszaniu, co jest przejawem wpływów fundamentalnych zasad otaczającej nas rzeczywistości. Godziwe wynagrodzenie za wykonaną pracę powinno równoważyć ten naturalny zanik, w związku z czym kapitał ludzki nie ulega deprecjacji. Jak wykazały liczne badania empiryczne [Renkas, 2022; Dobija, 2007; Kozioł, 2010], taką równowagę gwarantuje płaca na poziomie 8% [1/rok] od wartości kapitału ludzkiego pracownika. W związku z powyższym godziwy poziom płacy minimalnej (W min) ustala się według formuły:



Otrzymana kwota jest minimalną miesięczną płacą godziwą w gospodarce konkretnego państwa ustalana z uwzględnianiem danych statystycznych o miesięcznych kosztach utrzymania. Sposób, w jaki powyższe stwierdzenia przekładają się na rachunek ekonomiczny, przedstawiają obliczenia zaprezentowane w tabeli 1. W tabeli tej na gruncie założeń teorii płacy godziwej [Renkas, 2022] oblicza się godziwą płacę minimalną dla gospodarki Polski na rok 2023.



W celu przeprowadzenia stosownych obliczeń kapitalizowane miesięczne koszty utrzymania przyjęto na poziomie minimum socjalnego, podanego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych dla czteroosobowej rodziny. Umieszczona na stronie Instytutu definicja określa minimum socjalne jako wskaźnik społeczny, mierzący koszty utrzymania gospodarstw domowych. Zakres i poziom zaspokajanych potrzeb według tego modelu powinny zapewniać takie warunki życiowe, aby na każdym z etapów rozwoju człowieka umożliwić reprodukcję jego sił życiowych, posiadanie i wychowanie potomstwa oraz utrzymanie więzi społecznych. Obliczenia są przeprowadzone dla modelowego nastolatka (18 lat). Obliczono także procent zgodności teoretycznie ustalonej płacy minimalnej z ustawowo określonym wynagrodzeniem minimalnym (na dzień 1 lipca 2023 r.).

Jak można zauważyć z tabeli 1 obowiązująca w Polsce od 1 lipca 2023 r. płaca ustawowa jest zgodna z przedstawionym rachunkiem ekonomicznym i ustaloną płacą teoretyczną. Taki poziom wynagrodzenia minimalnego gwarantuje brak deprecjacji kapitału ludzkiego zatrudnionych. Jednak planowana od 1 stycznia 2024 r. podwyżka płacy minimalnej do kwoty 4 242 PLN znacząco przekroczy wartości modelowe, w związku z czym należy zadać się pytaniem czy taka podwyżka jest zasadna?

W celu odpowiedzi na to pytanie niezbędnym jest uwzględnienie wiedzy na temat wskaźnika produktywności pracy Qg, który okazuje się być niezwykle pomocnym w analizie zasadności podwyżek płacowych [Renkas, 2017]. Wzrost wynagrodzenia od stycznia 2024 r. chociaż i pozwoli częściowo kompensować zwiększające się z miesiąca na miesiąc koszty utrzymania, jednak jest to podwyżka zbyt duża i nieuzasadniona. Potwierdzają to przedstawiane dalej obliczenia. Warto podkreślić, że tak wysoka podwyżka płacy minimalnej może być zasadna wyłącznie pod warunkiem znacznego wzrostu wskaźnika produktywności pracy Qg w gospodarce. W innym przypadku doprowadzi do perturbacji ekonomicznych.

Wskaźnik produktywności pracy w gospodarce i jego relacje z poziomem zgodności płac minimalnych

Wskaźnik produktywności pracy w gospodarce Qg przedstawia się jako stosunek ogólnej kwoty realnego PKB do funduszu wypłaconych wynagrodzeń w gospodarce. W związku z tym, w badaniach makroekonomicznych swoje zastosowania odnajduje zależność:



Ustalony w ten sposób wskaźnik produktywności pracy Qg jest pomocny w analizie podwyżek płacowych, przy których ma zastosowanie model, szczegółowo opisany w pracy [Renkas, 2017]. Model ten ukazuje zależność procentu zgodności godziwej płacy minimalnej od poziomu produktywności pracy Qg w kraju. Na rysunku 1 wykazano przykładowe zestawienie wskaźnika Qg dla grupy państw z ustalonym w tych krajach procentem zgodności ustawowego i teoretycznego (czyli obliczonego na podstawie modelu teoretycznego) wynagrodzeń minimalnych. Z tego zestawienia ukazuje się fakt empiryczny, że 100% zgodności płac teoretycznych i ustawowych osiągają państwa których wartość wskaźnika produktywności pracy Qg przekroczyła poziom przynajmniej 2,8.



Formuła ukazująca tą zależność przedstawia się następująco:

Zasadność planowanej w 2024 r. podwyżki płacowej

Aby zilustrować praktyczny potencjał prezentowanego modelu posłużę się nim do oceny planowanej w Polsce w 2024 r. podwyżki płacy minimalnej. Mając szacunkowy wskaźnik produktywności pracy Qg dla Polski w 2023 r. na poziomie 2,42, ustala się maksymalną możliwą do osiągnięcia wartość zgodności ustawowej i teoretycznej płac minimalnych na poziomie:



Zgodnie z obliczeniami teoretycznej płacy minimalnej dla Polski w 2023 r. (tabela 1) odpowiada to wielkości 3 668 PLN × 0,935 = 3 430 PLN. Dlatego w Polsce w obecnej sytuacji przy wskaźniku produktywności pracy Qg na poziomie 2,42 maksymalne możliwe podwyżki płacy minimalnej są ograniczone kwotą 3 430 PLN. W związku z tym w świetle wskaźnika produktywności pracy Qg obecna obowiązująca płaca minimalna na poziomie 3 600 PLN już nie uzyskuje swojego uzasadnienia teoretycznego. Jak wiadomo od 1 stycznia 2024 r. płaca minimalna w kraju po raz kolejny zostanie podniesiona do poziomu 4 242 PLN. Obliczenia z wykorzystaniem powyższego modelu pokazują, że aby ta podwyżka była teoretycznie uzasadniona wskaźnik produktywności pracy Qg powinien osiągnąć poziomu co najmniej 3,4.

Zatem perturbacje ekonomiczne związane z nieuzasadnioną podwyżką płacową są nieuniknione. W pierwszej kolejności jej negatywne efekty odczują na sobie drobni przedsiębiorcy, w szczególności rozpoczynający działalność gospodarczą. Potrzeba zaoferowania pracownikom wynagrodzenia na poziomie ustawowym doprowadza do sytuacji braku możliwości zatrudniania siły roboczej, co przekłada się albo na decyzje w kierunku znacznego zwiększania cen wytwarzanej produkcji lub świadczonych usług, albo na całkowite zaprzestanie działalności gospodarczej. W konsekwencji ciężar wzrostu cen przekłada się na gospodarstwa domowe, przyczyniając się z kolei do wzrostu poziomu kosztów utrzymania.

Wnioski i możliwe działania w kierunku uniknięcia zapowiadanych perturbacji ekonomicznych

Rozpoznanie struktury wskaźnika produktywności pracy Qg i jego powiązań z przedstawionym modelem płac godziwych prowadzi do konkretnych propozycji i rozwiązań szeregu napływających problemów ekonomicznych. Ogólny wniosek dotyczy konieczności zapewniania adekwatności płac do poziomu kapitału ludzkiego w odniesieniu do wszystkich pracowników przy zastosowaniu adekwatnych metod normowania pracy i płacy oraz uwzględnienia wskaźnika Qg w analizach podwyżek płacowych. W gospodarce charakteryzującej się wskaźnikiem Qg na poziomie 2,8 i wyżej pracownik otrzymuje wynagrodzenie godziwe, zgodne z modelem płacy godziwej. W związku z tym, w państwach gdzie wskaźnik produktywności pracy Qg szacuje się na poziomie niższym od wartości 2,8 nieuzasadnione nakazowe podniesienie płac minimalnych doprowadza do różnych perturbacji ekonomicznych. Przed gospodarką Polski stoi zatem wyzwanie po pierwsze, w zakresie poprawy zarządzania kosztami pracy, po drugie, w zakresie konieczności znacznego podwyższenia poziomu wskaźnika produktywności pracy Qg, aby ostatnia podwyżka płacowa przyniosła pozytywne skutki ekonomiczne. W innym przypadku podwyżka płacy minimalnej będzie tylko szkodliwa.

Jedną z metod polepszenia sytuacji jest kontrola ogólnej kwoty wynagrodzeń wypłacanych w gospodarce. Przede wszystkim kontrola ta powinna polegać na opracowaniu systemu wynagradzania pracy (w sektorze prywatnym, jak i budżetowym), który jest zgodny z pomiarem wartości kapitału ludzkiego zatrudnionych. Ta kwestia wymaga zastosowania przedstawionego modelu szacowania płac godziwych. Także kontrolowany ma być rozmiar sektora budżetowego, ponieważ istnieje graniczna kwota wynagrodzeń, określona rozmiarem wskaźnika produktywności pracy Qg, która może być przeznaczona na płace w tym sektorze. Przekroczenie tej granicznej wielkości jest jednym z czynników wywołujących inflację.