Podsumowanie światowego raportu o wynagrodzeniach 2022-23

Podczas kryzysu COVID-19 wzrost kosztów życia wpłynął na zmniejszenie siły nabywczej pieniądza. Kryzys ten dotknął szczególnie osoby o niskich dochodach w wielu krajach.
W związku z tym w najbliższej przyszłości możliwe jest znaczne zmniejszenie realnych dochodów pracowników oraz wzrost nierówności w wynagrodzeniach. Może to zagrozić ożywieniu gospodarczemu oraz prowadzić do niepokojów społecznych.

Z powodu dużej niepewności Międzynarodowy Fundusz Walutowy zmniejszył swoje prognozy wzrostu PKB 
w 2022 roku z 3,6% (kwiecień 2022) do 3,2% (lipiec 2022). Według prognoz z października 2022 spowolnienie PKB przewidywane było na poziomie 2-2,7% w 2023 roku, co może oznaczać recesję dla wielu firm.

Jednym z głównych problemów z jakim boryka się świat, jest tempo wzrostu inflacji w ostatnich dwóch kwartałach 2022 roku. Wywiera ono presję cenową na całą gospodarkę pomimo zaostrzenia globalnej polityki pieniężnej od połowy 2022 roku. Prognozy wskazywały, że inflacja na całym świecie wyniesie 8,8% do końca 2022 roku, następnie spadnie do 3,5% w 2023 roku i 4,1% w 2024 roku.

W krajach o wysokich dochodach zatrudnienie wzrosło od drugiego kwartału 2022 roku, a w niektórych przypadkach przekroczyło poziomy sprzed pandemii. Jednak dla krajów o średnich i niskich dochodach poziom zatrudnienia pozostawał około 2% poniżej poziomu sprzed pandemii, a szara strefa znacznie się powiększyła. Choć wynagrodzenia i inne źródła dochodów z pracy będą dostosowane do inflacji, to poziom życia pracowników i ich rodzin prawdopodobnie ulegnie pogorszeniu.

Globalne trendy płacowe
Raport pokazuje spadek realnych wynagrodzeń w pierwszej połowie 2022 roku z powodu rosnącej inflacji na świecie. Wiele krajów G20, które zatrudniają większość ludzi na świecie, doświadczyło spadku płac realnych. Oznacza to, że płace nominalne nie wzrosły wystarczająco, aby zrekompensować wzrost kosztów utrzymania. Nakłada się to na straty poniesione przez pracowników w czasie pandemii COVID-19. Chociaż średnie wynagrodzenia na świecie wzrosły w 2020 i 2021 roku, to wzrost ten był związany z utratą miejsc pracy i zmianą struktury zatrudnienia, a nie z faktycznym wzrostem płac. Wskaźnik realnego wzrostu wynagrodzeń w krajach G20 zmalał z 3,4% w 2019 roku do 2,4% w 2020 roku, a w 2021 roku wzrósł do 4,5%.

Rynek pracy
Kryzys dotknął najbardziej pracowników zatrudnionych na czas określony. W Meksyku, Portugalii i Polsce wielu z nich straciło pracę w drugim kwartale 2020 roku – odpowiednio 33%, 17% i 9%. Ucierpieli również młodzi pracownicy. Pomimo, że stanowili tylko 13% zasobów pracy w 2019 roku, odpowiadali za 34,2% spadku bezrobocia w 2020 roku. Wskaźnik zatrudnienia wśród młodych ludzi, a szczególnie kobiet, nadal pozostaje niski, oznacza to, że mają one duże trudności ze znalezieniem pracy.

Zwracając uwagę na wynagrodzenia w krajach G20 w dłuższym okresie, można zauważyć, że w latach 2008-2022 realny wzrost płac był największy w Chinach. W 2022 roku wynagrodzenia były tam 2,6 razy wyższe niż w 2008 roku. Natomiast we Włoszech, Japonii, Meksyku, Wielkiej Brytanii i północnej Irlandii realne płace w 2022 roku były niższe niż w 2008 roku. Płace w krajach G20 można porównać za pomocą parytetów siły nabywczej, przeliczając je na dolary amerykańskie. Średnie wynagrodzenie wynosi około 4 000 USD miesięcznie w gospodarkach rozwiniętych oraz około 1 800 USD miesięcznie w gospodarkach rozwijających się.

Wpływ inflacji na siłę nabywczą osób o niskich dochodach
Często uważa się, że wzrost inflacji jest równoznaczny z równym wzrostem kosztów życia dla wszystkich gospodarstw domowych. Jednak raport wskazuje, że wzrost inflacji może bardziej wpłynąć na gospodarstwa domowe o niższych dochodach. Wydają one większą część swoich przychodów na podstawowe towary i usługi. W Meksyku, gospodarstwa domowe z niższych decyli (1 i 2 decyl) wydają ponad trzykrotnie więcej na żywność niż gospodarstwa z najwyższych decyli (9 i 10 decyl). Analiza cen różnych kategorii produktów w stosunku do ogólnego wskaźnika cen konsumpcyjnych (CPI) wskazuje, że dla około 100 krajów z różnych regionów ceny żywności, mieszkań i transportu rosły szybciej niż wskaźnik CPI.

W celu zapewnienia ochrony dochodów i siły nabywczej pracowników o niskich zarobkach na całym świecie, wprowadza się płacę minimalną. Niemniej jednak w wielu krajach realna wartość płacy minimalnej spadła ze względu na wzrost cen i inflacji (nawet jeśli mierzymy ją w stosunku do średniego wskaźnika CPI). W latach 2020-2022 inflacja spowodowała realny spadek płacy minimalnej w Bułgarii, Korei, Hiszpanii, Sri Lance, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. W czasie pandemii wiele krajów wprowadziło zwolnienia, skrócenie godzin pracy i zmiany stawek godzinowych. Według raportu, w 2020 roku spadki całkowitego wynagrodzenia wynosiły od 1-26%. Średni spadek dla próby 28 krajów wynosił 6,2%, co odpowiada trzem tygodniowym wynagrodzeniom dla każdego pracownika.

W 2020 roku zwolnienia pracowników były główną przyczyną zmiany całkowitej wartości wynagrodzeń. Zwolnione osoby były zazwyczaj nisko opłacane. W drugim roku pandemii warunki zatrudnienia zaczęły się poprawiać, ale wzrost wynagrodzeń był hamowany przez inflację. Dane wskazują, że inflacja odpowiadała
za 1-18% spadku realnych wynagrodzeń. W 2022 roku inflacja stała się dominującym czynnikiem spadku wynagrodzeń, a w 12 krajach, jej udział w spadku realnych wynagrodzeń wynosił od 2,2 do 18,2%.

Raport zawiera również analizy dotyczące zatrudnienia i wynagrodzeń pracowników o niskich zarobkach oraz pracowników działających w tzw. szarej strefie. Aby dokładniej zbadać sytuację na rynku pracy, dane dotyczące wynagrodzeń podzielono na pięć grup. Pierwsza grupa reprezentuje dolne 20% wynagrodzeń, druga – 20% najlepszych, a pozostałe trzy grupy to wynagrodzenia pośrednie, również po 20%. Wyniki analiz pokazują,
że w 8 na 10 badanych krajach w 2020 roku największy spadek zatrudnienia dotknął pracowników z dwóch najniższych grup wynagrodzeń. W 7 na 11 badanych krajach najniżej opłacani pracownicy otrzymywali wynagrodzenie niższe niż płaca minimalna i realna w stosunku do 2019 roku.

Nierówność płac oraz zróżnicowanie wynagrodzeń ze względu na płeć
W latach 2020-2022 widoczne były różnice w zatrudnieniu i wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn. W 2020 roku poziom zatrudnienia kobiet był wyższy niż mężczyzn. Średnie wynagrodzenie miesięczne kobiet rosło. W czasie pandemii więcej mężczyzn straciło pracę, a kobiety doświadczyły mniejszego spadku poziomu płac całkowitych. W latach 2020-2021 udział inflacji w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn był podobny.

Analiza danych z różnych krajów, regionów i grup dochodowych nie daje jednoznacznej odpowiedzi na to, jak zmieniły się nierówności płac między kobietami i mężczyznami w ostatnich latach. W połowie krajów zwiększyły się różnice w wynagrodzeniach, natomiast w drugiej połowie zmalały. Większość krajów odnotowała zmiany w nierównościach płac związane z różnymi stawkami godzinowymi. W niektórych krajach zmniejszenie nierówności płac kobiet i mężczyzn mogło wynikać z ogólnego wzrostu poziomu wynagrodzeń.

W raporcie podzielono zmiany nierówności płac kobiet i mężczyzn na te wynikające ze zmiany ogólnego poziomu wynagrodzeń oraz te wynikające z ich struktury. Wyniki nie dają jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ połowa krajów wykazała wzrost strukturalnych nierówności, a druga połowa ich spadek. Analiza rozkładu wskazuje na istnienie systemowych dysproporcji płacowych w niektórych krajach. Mogą one stać się bardziej zauważalne wraz z powrotem do normalnego poziomu zatrudnienia. Jeśli strukturalne aspekty nie zostaną uwzględnione, to istnieje ryzyko, że pandemia COVID-19 wpłynie na rynek pracy w postaci wyższych nierówności płac.

W celu zmniejszenia dysproporcji w wynagrodzeniach między kobietami a mężczyznami na rynku pracy trzeba podjąć aktywne działania. Należy skupić się na elementach wynagrodzenia, które wpływają na powstawanie różnic płacowych. Istotne jest zwiększenie edukacji kobiet i dążenie do równomiernego podziału zatrudnienia kobiet i mężczyzn w różnych zawodach i branżach. Zmniejszenie dysproporcji płacowych związanych z płcią może również nastąpić poprzez zmniejszenie różnic w wynagradzaniu matek, podwyższenie płac w sektorach i branżach, w których pracują głównie kobiety. Ważne jest także wprowadzenie przepisów prawnych i polityk, które zwiększą przejrzystość wynagrodzeń w firmach w celu zapobieżenia dyskryminacji płacowej.

Opcje polityczne w odpowiedzi na kryzys rosnących kosztów życia
Wraz z poprawą sytuacji pandemicznej pojawiły się problemy związane z inflacją oraz spowolnieniem wzrostu gospodarczego. Problemy te były w pewnym stopniu spowodowane wojną na Ukrainie i kryzysem energetycznym na świecie. Wpłynęło to na realne płace pracowników w wielu krajach i regionach. Dlatego teraz, bardziej niż kiedykolwiek, potrzebne są działania mające na celu utrzymanie standardu życia pracowników. W raporcie przedstawiono różne sposoby reagowania na kryzys związany z rosnącymi kosztami utrzymania. Od drugiego kwartału 2022 roku banki centralne i władze monetarne na całym świecie podjęły działania w celu zatrzymania wzrostu inflacji. W szczególności poprzez podniesienie stóp procentowych. Jednakże, taka restrykcyjna polityka monetarna może negatywnie wpłynąć na niektóre grupy społeczne i spowodować recesję. Banki centralne decydują się na to ryzyko, uważając je za lepsze rozwiązanie niż dalszy wzrost inflacji.

Raport wskazuje, że płace nie rosną w takim samym tempie co inflacja mierzona wskaźnikiem CPI. Ponadto, w krajach o wysokich dochodach różnica między wzrostem wynagrodzeń a wzrostem produktywności stale się powiększa. W związku z tym, dostosowanie płacy minimalnej do obecnych kosztów życia może pomóc gospodarstwom domowym o najniższych dochodach w obliczu rosnących kosztów utrzymania. Istotność płacy minimalnej jako narzędzia do zapewnienia sprawiedliwego wynagrodzenia podkreśla fakt, że 90% państw członkowskich Międzynarodowej Organizacji Pracy ma system płacy minimalnej. Wysokość płacy minimalnej może zapobiec spadkowi siły nabywczej nisko opłacanych pracowników w czasach wysokiej inflacji. Jednakże, aby to działało, płaca minimalna powinna być aktualizowana regularnie i uwzględniać potrzeby pracowników i ich rodzin, a także czynniki ekonomiczne. Proces dostosowania powinien odbywać się przy pełnym udziale partnerów społecznych i opierać się na rzeczywistych danych.

Raport podkreśla ważność wykorzystania danych w celu zbadania, jak pandemia COVID-19 wpłynęła na sytuację pracowników na rynku pracy. Aby złagodzić skutki rosnących kosztów utrzymania, proponowane są dodatkowe działania skierowane do gospodarstw domowych o niskich dochodach. Wiele państw udziela obywatelom wsparcia finansowego na opłacenie rachunków za energię, aby pomóc im przejść przez kryzys energetyczny. Obniżenie podatku od wartości dodanej może zmniejszyć odczuwalne skutki inflacji, a jednocześnie zmniejszyć samą inflację.