Dochody niepełnosprawnych

Przyczyny niskich zarobków osób niepełnosprawnych

Niepełnosprawni zarabiają mniej od sprawnych. Najłatwiej zaobserwować różnice wynagrodzeń badając zarobki tej samej osoby przed i po pojawieniu się przypadłości. Zwykle płaca rośnie wraz ze stażem pracy. Tymczasem statystycznie osoby doznające poważnego urazu, który czyni je niepełnosprawnymi, po dziesięciu latach od tego zdarzenia zarabiają o 68% mniej (Meyer, Mok, 2009). W Stanach Zjednoczonych osoby niepełnosprawne zarabiają przeciętnie o 37% mniej od osób sprawnych (Yin, 2014). W Polsce ta różnica sięga 50%. Bez wątpienia przyczyną niższych wynagrodzeń są problemy zdrowotne. Co poza nim?

Zasiłki
Duży wpływ na zarobki niepełnosprawnych ma przyznawanie im zasiłków. Na przykładzie Norwegii zauważono, że świadczenia znacznie zmniejszają motywację do podejmowania pracy. Odnotowano istotne statystycznie różnice w poziomie zarobków uzyskiwanych z pracy przez osoby, którym zasiłki przyznano i którym ich odmówiono. Początkowo zarobki obu grup były zbliżone. Po 5 latach osoby którym przyznano zasiłki, osiągały roczne zarobki z pracy na poziomie 6 200 USD, a osoby którym ich odmówiono na poziomie 25 500 USD (Kostol A. i Mogstad M., 2015). Oceniając to zjawisko należy brać pod uwagę dane ze Stanów Zjednoczonych dotyczące problemów osób, którym nie przyznano świadczeń. Mniej niż połowa odrzuconych aplikujących znalazła pracę, a ich zarobki nie stanowiły nawet połowy średniego wynagrodzenia w USA (Bound, 1989).

Edukacja i obsługa komputera
Wykształcenie jest jednym z kluczowych czynników wpływających na wynagrodzenie. Według danych GUS 20% polskiej populacji ma wyższe wykształcenie. Wśród niepełnosprawnych jest to tylko 8%. Za podstawową przyczynę takiego stanu rzeczy uznaje się nauczanie indywidualne. Niepełnosprawni Polacy rzadziej deklarowali umiejętność czytania po angielsku w stopniu określanym jako „dosyć dobrze” - 4% w stosunku do 14% wśród sprawnej populacji. Umiejętność obsługi komputera to kolejna z istotnych umiejętności w pracy. 67% Polaków posiada komputer. Wśród niepełnosprawnych 39%. Z Internetu codziennie korzysta 56% Polaków, w populacji niepełnosprawnych 23%. Swoją pozycję społeczną jako niską postrzegało 38% niepełnosprawnych (przy 25% wśród wszystkich ankietowanych)(Gąciarz, Bartkowski, 2014).

Niechęć przedsiębiorców
Rodzaj niepełnosprawności rzutuje na szanse powodzenia na rynku pracy. Przedsiębiorcy deklarowali najczęściej gotowość zatrudnienia osoby po zawale serca (73%), z trudnościami w chodzeniu (56%) i niedosłyszące (46%). Najmniej chętni byli do zatrudnienia niewidomych (6%), upośledzonych umysłowo (13%) i chorych na schizofrenię (11%). 57% pracodawców nigdy nie zatrudniało niepełnosprawnego. 43% pracodawców jest zdania, że zatrudnienie niepełnosprawnych zwiększy koszty. Tymczasem 72% pracodawców, którzy zatrudniają niepełnosprawnych, robi to ze względu na korzyści finansowe (Sozańska, 2013). Głównymi przyczynami niezatrudniania osób niepełnosprawnych wśród przedsiębiorców były: absencja chorobowa, niższa samodzielność, wydajność i dyspozycyjność. Wskazywano również na większą roszczeniowość i konfliktowość niepełnosprawnych pracowników oraz brak umiejętności pracy w zespole. Problemem dla pracodawców jest także skomplikowane, często zmieniające się prawo (ZUS, 2009).

Wynagrodzenia i inne źródła dochodu niepełnosprawnych

Doradcy zawodowi portalu integracja.org podają, że najczęściej osobom niepełnosprawnym oferuje się płacę minimalną (obecnie 1 850 PLN brutto). Dominujące wśród ofert zawody to sprzątaczka, ochroniarz, magazynier i pracownik produkcji. Niekiedy pojawia się możliwość pracy biurowej, pracy w księgowości lub kadrach. Oferty dla wysoko wykwalifikowanych niepełnosprawnych pracowników praktycznie się nie pojawiają. Możliwe, że w przypadku wysokich kwalifikacji pracodawcy przestają zwracać uwagę na niepełnosprawność i nie podają jej jako warunek zatrudnienia.




Szanse zatrudnienia są wyraźnie skorelowane ze stopniem niepełnosprawności.




Z pracy w Polsce utrzymuje się jedynie 23% niepełnosprawnych (średnia dla całej populacji to 53%). Pozostałe źródła utrzymania znajdują się na poniższym wykresie.




Renta z tytułu niezdolności do pracy ma poprawić poziom życia. Tego typu świadczenia stanowią 8,4% dochodów najuboższych Polaków. Wśród najuboższych renty z tytułu niepełnosprawności są powszechniejsze niż wśród osób zamożnych (GUS, 2013).




Na powyższym wykresie widzimy nieco niższy poziom zamożności osób niepełnosprawnych. Trzy najniższe grupy dochodowe stanowią 70% populacji osób niepełnosprawnych i 60% pełnosprawnych. Co dziewiąta osoba niepełnosprawna miała wysokie dochody, wśród osób sprawnych co piąta.

Prawo pracy

Niepełnosprawni mogą pracować maksymalnie 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo. Pobierają przy tym wynagrodzenie w wysokości należnej za 8 godzin pracy na tym stanowisku. 44% niepełnosprawnych podaje, że odczuwane dolegliwości mogą wpłynąć na liczbę godzin spędzanych w pracy (Sozańska, 2013). Niepełnosprawnemu pracownikowi o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.

W latach 90-tych powstały w Polsce Zakłady Pracy Chronionej, specjalizujące się w zatrudnianiu niepełnosprawnych. W 2000 roku było ich ponad 3 tys., w 2010 roku 2 tys., teraz niewiele ponad tysiąc. Spadek ich liczby to efekt zmiany przepisów dzięki którym każdy przedsiębiorca zatrudniający inwalidę może otrzymać dotację Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Statut Zakładu Pracy Chronionej wiąże się z koniecznością spełnienia dodatkowych wymogów, przez co po zrównaniu dotacji spadła opłacalność takiej formy działalności.

Ważną korzyścią dla pracodawcy jest możliwość zwolnienia z obowiązkowych wpłat na rzecz PFRON.Pracodawca zatrudniający co najmniej 25 osób, który nie osiąga wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych na poziomie 6%, jest zobowiązany do dokonywania miesięcznych wpłat do PFRON. Co miesiąc musi przekazać kwotę równą iloczynowi liczby pracowników niepełnosprawnych brakujących do osiągnięcia wymaganego wskaźnika i 40,65% przeciętnego wynagrodzenia.

Pracodawca, który zatrudni niepełnosprawnego, może starać się o uzyskanie zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy. Może uzyskać maksymalnie równowartość piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

Z funduszu PFRON można otrzymać dofinansowanie do wynagrodzenia osoby niepełnosprawnej. Kwoty te nie mogą przekroczyć 90% poniesionych miesięcznych kosztów płacy osoby niepełnosprawnej. By uzyskać dofinansowanie zatrudniając powyżej 25 pracowników, należy osiągnąć wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6%. W przypadku konieczności zatrudnienia osoby pomagającej niepełnosprawnemu w wykonywaniu obowiązków (np. tłumacz języka migowego) pracodawca może starać się o refundację jego wynagrodzenia ze środków PFRON.