Nierówności dochodowe w krajach Unii Europejskiej

Poziom nierówności dochodowych oznacza stopień, w jakim dochód jest nierównomiernie rozłożony w populacji. Jest to jeden z kluczowych wskaźników nierówności ekonomicznych w społeczeństwie. Odzwierciedla sposób podziału bogactwa narodowego pomiędzy jednostki i grupy społeczne. Zrozumienie koncepcji nierówności dochodowych jest fundamentalne dla zrozumienia determinant kształtowania się kondycji gospodarczej i dobrobytu społecznego narodów.

Do analizy nierówności dochodowych w niniejszym artykule wykorzystano dane i wskaźniki publikowane przez Eurostat. Zgodnie z metodologią Eurostatu dochód całkowity obejmuje wszystkie dochody z pracy, a więc wynagrodzenia, ale także dochody z inwestycji i nieruchomości, transfery pomiędzy gospodarstwami domowymi oraz wszystkie transfery socjalne otrzymywane w gotówce, w tym emerytury i renty. Dochód nie obejmuje natomiast zapłaconych podatków.

Unia Europejska dokłada wszelkich starań, by być postrzeganą jako wspólnota działająca na rzecz równości i broniąca praw wykluczonych na całym jej terytorium. Równość, rozumiana jako idea, zapisana jest w traktatach założycielskich UE. Nie tak dawno temu Komisja Europejska utworzyła stanowisko komisarza ds. równości, który ma dbać o realizację wartości UE w krajach członkowskich. Warto zawrócić uwagę na to, jak zorganizowane są państwa tworzące wspólnotę i czy różnice w dochodach pomiędzy poszczególnymi grupami są naturalne i wynikające z różnic w zasobach (różnych kompetencji, kapitału, zasobów naturalnych), czy też zawyżone i nieproporcjonalne.

Nierówności dochodowe można mierzyć na wiele sposobów. Do najpopularniejszych wskaźników zalicza się:
• współczynnik Giniego – to najczęściej stosowany wskaźnik nierówności dochodowych, oparty jest o rozkład dochodów w społeczeństwie, jego wartość waha się od 0 (oznacza ono idealną równość, każdy ma jednakowy dochód) do 1 (doskonała nierówność, w której na jedną osobę przypada cały dochód);
• udział w dochodach najbogatszego kwintyla lub decyla – powszechnie wykorzystywana miara nierówności, to część dochodów całego społeczeństwa przypadająca na najbogatsze 10% lub 20% populacji;
• udział w dochodach najbiedniejszego kwintyla lub decyla – powszechnie wykorzystywana miara nierówności, to część dochodów całego społeczeństwa przypadająca na najbiedniejsze 10% lub 20% populacji;
• współczynnik Palma – popularna miara nierówności dochodowych, jego zaletą jest uwypuklenie różnic pomiędzy najbogatszymi, a dużą liczbą najbiedniejszych osób z końca rozkładu, otrzymuje się go dzieląc część dochodów otrzymywaną przez 10% najlepiej zarabiających osób przez część dochodów otrzymywaną przez najbiedniejsze 40% osób;
• wskaźnik 20:20 – popularna miara nierówności dochodowych otrzymywana poprzez podzielenie części dochodu otrzymywanej przez 20% obywateli o najwyższych dochodach i 20% obywateli z najniższymi dochodami.

Wskaźniki te są wykorzystywane przez różne organizacje międzynarodowe, w tym Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz krajowe agencje statystyczne. Każdy wskaźnik oferuje inną perspektywę nierówności dochodowych i może być wykorzystywany do różnych rodzajów analiz.


Przyczyny i skutki występowania nierówności dochodowych
Występowanie nierówności dochodowych jest bardzo istotne z perspektywy ekonomicznej, wśród najczęstszych przyczyn ich wysokiego poziomu w społeczeństwie wskazuje się:
• dysproporcje w dostępie do edukacji;
• ogólny poziom dochodów w danym kraju (im niższy tym większe dysproporcje);
• systemy podatkowe i poziomy cen;
• poziom rozwoju gospodarczego i sytuację polityczną w regionie;
• warunki na rynku pracy;
• powszechność źródeł dochodu pasywnego;
• poziom globalizacji.

Nierówności dochodowe mogą prowadzić do licznych konsekwencji. Wśród nich można wymienić między innymi:
• koncentrację bogactwa w rękach niewielkiej grupy obywateli;
• dysproporcje społeczne i zdrowotne pomiędzy grupami obywateli;
• pogłębianie się już istniejących nierówności;
• niestabilność polityczną i stagnację gospodarczą;
• zwiększoną przestępczość;
• polaryzację społeczeństwa;
• uzależnianie społeczeństwa od państwa;
• problemy ze zdrowiem fizycznym i psychicznym.
 
Największe i najmniejsze nierówności dochodowe na świecie
Według danych z witryny wisevoter, największe nierówności dochodowe są udziałem RPA, może ona zatem posłużyć za przykład kraju, w którym panują warunki sprzyjające pogłębianiu się nierówności.



Analizując kraje z powyższej listy warto zastanowić się nad tym, jakie są potencjalne przyczyny ich pozycji. Społeczeństwa o wysokiej wartości współczynnika Giniego charakteryzują niewielkie szanse tzw. migracji społecznej, to znaczy, że obywatelom z niższych warstw społecznych trudno jest przebić się do warstw bogatszych. Dobrym przykładem tego zjawiska jest sytuacja w RPA, gdzie jedną z przyczyn wysokich nierówności dochodowych jest dziedzictwo apartheidu. Polityka ta stworzyła głęboki podział rasowy pomiędzy obywatelami i odebrała części populacji pełnię możliwości zarobkowania. Doprowadziło to do wysokiego poziomu nierówności dochodowych, który utrzymuje się w kraju z pokolenia na pokolenie.

Wśród przyczyn znacznych nierówności dochodowych w RPA wymienić można również bardzo wysoką stopę bezrobocia, powodującą pozostawanie dużej części populacji poza możliwościami zarobkowymi. Kraj charakteryzuje także znaczna dysproporcja regionalna w dochodach. Mieszkańcy okolic największych miast takich jak Johannesburg i Pretoria zarabiają znacznie więcej od mieszkańców niewielkich miejscowości. Zróżnicowana regionalnie jest także jakość gruntów rolnych, co również przyczynia się do nierównomiernego rozwoju ekonomicznego poszczególnych obszarów. W RPA odnotowuje się również wysoki poziom luki płacowej, będącej odzwierciedleniem nierówności w dochodach mężczyzn i kobiet.

Powyższe czynniki, takie jak pozostałości po dyskryminacyjnych politykach oraz – w szczególności – silne zróżnicowanie regionalne cechują także pozostałe kraje na liście.



Cztery z dziesięciu krajów o najniższym współczynniku Giniego na świecie to państwa członkowskie Unii Europejskiej. Taki wynik stawia wspólnotę w korzystnym świetle, gdyby rozszerzyć listę do 20 lub 30 państw, odsetek członków UE na liście byłby jeszcze większy. Na liście znajdują się także 4 państwa europejskie spoza UE. Nasz kontynent w zestawieniu z resztą świata jawi się jako obszar równych możliwości zarobkowych.

Na liście wyróżniają się Zjednoczone Emiraty Arabskie. Według wisevoter mogą one szczycić się 7 najniższym wskaźnikiem Giniego na świecie. Kraj ten charakteryzuje bardzo wysoki poziom bogactwa związany w dużej mierze z zasobami naturalnymi, a konkretnie ropą naftową. Zasoby te zostały stosunkowo dobrze rozdzielone wśród miejscowej ludności, co zapobiegło nierównościom dochodowym w kolejnych latach.

Innym istotnym czynnikiem niewielkich nierówności dochodowych w Zjednoczonych Emiratach Arabskich jest znaczny udział pracowników sektora rządowego w ogóle zatrudnionych. Duża część populacji pracuje w instytucjach pożytku publicznego, pensje w tym sektorze są zaś stosunkowo wysokie i stabilne, zapobiega to powstawaniu nierówności dochodowych. Rząd Zjednoczonych Emiratów Arabskich oferuje swoim obywatelom także liczne dotacje i programy społeczne zmniejszające nierówności. Na niższy współczynnik Giniego ma wpływ także brak podatku dochodowego od osób fizycznych w tym kraju. Należy zaznaczyć, że wśród mieszkańców Emiratów dużą część stanowią imigranci zarobkowi, których wpływy nie są brane pod uwagę przy obliczaniu wskaźnika. Ich dochody mogą być bardzo niskie, a warunki życia niekomfortowe, ale nie wpływa to na wartość współczynnika nierówności wśród obywateli Zjednoczonych Emiratów Arabskich.

Według witryny wisevoter najniższy poziom nierówności dochodowych występuje na Słowacji. Kraj ten charakteryzuje rozbudowany system redystrybucji, osoby o wyższych dochodach odprowadzają proporcjonalnie wyższe składki na świadczenia społeczne, w znacznej mierze finansując system emerytalny. Najlepiej wynagradzani obywatele odprowadzają także odpowiednio wyższe podatki, gdyż na Słowacji system podatkowy ma charakter progresywny. Duże znaczenie dla równomiernego rozkładu wynagrodzeń w tym kraju ma także efektywna transformacja ustrojowa po rozpadzie Czechosłowacji. Państwo od samego początku starało się redystrybuować zasoby w taki sposób, by nie stwarzać warunków do pogłębiania się istniejących nierówności.


Nierówności dochodowe w Unii Europejskiej
Według danych publikowanych przez Eurostat, w roku 2022 największe były nierówności dochodowe w Bułgarii, na Litwie i Łotwie. Kolejne na liście były kraje południowe: Hiszpania, Włochy i Portugalia. Najmniejsze nierówności dochodowe według danych publikowanych przez Eurostat są w Słowenii, na Słowacji i w Czechach. Polska pod względem poziomu nierówności dochodowych wypada na tle krajów Unii Europejskiej bardzo korzystnie. Tylko w 4 krajach wspólnoty rozkład dochodów jest bardziej wyrównany niż w naszym kraju. Rozkład dochodów w Polsce zbliżony jest do tego, jaki obserwuje się w Belgii, Finlandii czy Holandii.



Największą część dochodów najbiedniejsze 10% społeczeństwa otrzymuje w Finlandii, Słowenii i Czechach. Tam najmniej zarabiającym (z różnych źródeł) obywatelom żyje się relatywnie najlepiej. Najgorsze warunki najbiedniejsza warstwa społeczna ma w Rumunii, Bułgarii i na Łotwie. Bardzo niskie dochody otrzymują także najbiedniejsi mieszkańcy krajów południowych – Hiszpanii, Włoch i Grecji. Polska pod kątem zarobków najbiedniejszych 10% społeczeństwa wypada na tle krajów Unii Europejskiej korzystnie. Znajduje się wśród 10 państw o najwyższym udziale 10% najgorzej zarabiających w łącznych dochodach społeczeństwa.

Największą część dochodów najbogatsze 10% społeczeństwa inkasuje w Bułgarii, na Litwie i w Portugalii. Tam najbogatsi obywatele zarabiają najlepiej względem pozostałych mieszkańców. Najmniejsza część dochodów przypada na najbogatsze 10% obywateli na Słowacji, Słowenii, gdzie najbogatsze 10% społeczeństwa ma łączny udział w dochodach społeczeństwa nieprzekraczający 20%. Pod tym względem Polska również wypada korzystnie. Zajmuje 7 miejsce pod kątem najmniejszych dysproporcji wyrażonych jako zarobki ostatniego decyla społeczeństwa. Na najbogatsze 10% Polaków przypada 21,40% łącznych dochodów całego społeczeństwa.

Należy pamiętać, że to, że najbogatsza grupa zarabia niewiele w porównaniu z całą resztą społeczeństwa nie oznacza, że jest ona biedna. Najlepiej zarabiający obywatele mogą mieć dochody znacznie wyższe niż w innych krajach. Dane społeczeństwo cechują po prostu mniejsze dysproporcje dochodów pomiędzy poszczególnymi grupami.



Choć ranking tworzony w oparciu o wskaźnik Palma i wskaźnik 20/20 jest bardzo zbliżony do tego, który otrzymujemy na podstawie Indexu Giniego, to zauważalne są pewne różnice. Należy pamiętać, że im wyższa wartość wskaźnika Palma lub wskaźnika 20/20 tym większe są nierówności dochodowe w społeczeństwie, a zatem im wyżej kraj znajduje się w zestawieniu, tym bardziej nieproporcjonalne są tam dochody grup społecznych. W porównaniu z pierwszym zestawieniem znacznie lepiej wygląda sytuacja Hiszpanii (5 najwyższy wskaźnik Giniego i 10 wskaźnik Palma), Rumunii (7 i 12) oraz Chorwacji (16 i 20). Gorzej wypadają szczególnie Malta (10 wskaźnik Ginniego i 6 wskaźnik Palma) i Cypr (13 i 8). 

Bez względu na wykorzystany wskaźnik, nie zmieniają się kraje o największych i najmniejszych nierównościach dochodowych. Największe nierówności dochodowe charakteryzują Bułgarię, Litwę, Łotwę i Włochy. Najmniejsze nierówności dochodowe są udziałem Słowacji, Słowenii, Belgii, Czech i Polski.



Podsumowanie
Podsumowując, czynnikami sprzyjającym pogłębianiu się nierówności dochodowych są między innymi:
• niski ogólny poziom bogactwa;
• źle skonstruowany system podatkowy lub niewłaściwa polityka fiskalna rządu;
• problemy z korupcją;
• dysproporcje w dostępie do zasobów oraz możliwości (w tym edukacji);
• historia polityczna i ekonomiczna kraju, w tym już istniejące nierówności;
• regionalne zróżnicowanie dochodów i możliwości.

Na korzyść wyrównywania możliwości i tym samym wynagrodzeń w społeczeństwach współczesnej Europy działają:
• dobrze zbilansowana polityka fiskalna i monetarna, zapobiegające ubóstwu;
• warunki sprzyjające rozwojowi gospodarki i bogactwo historyczne;
• wysoki poziom wyedukowania obywateli i świadomości społecznej;
• dbałość o równomierny rozwój regionalny.

Do pomiaru poziomu nierówności dochodowych stosuje się między innymi współczynnik Ginniego, współczynnik Palma czy wskaźnik 80/20. Większość mierników oparta jest o wartość poszczególnych kwantyli i decyli dochodów obywateli w danym kraju.
Wśród krajów UE najwyższe nierówności dochodowe charakteryzują Bułgarię, Litwę, Łotwę, Włochy, Hiszpanię i Portugalię. Najmniejsze nierówności dochodowe są udziałem Słowacji, Słowenii, Czech, Polski, Belgii i Finlandii.