Portugalia to państwo z najniższymi zarobkami w całej tzw. "starej" Unii Europejskiej. Wystarczy przypomnieć, że przeciętne wynagrodzenie w tym kraju nieznacznie przekracza 40% średniego wynagrodzenia w "starych" krajach Unii, chociaż porównanie do średniej dla obecnej 25-tki daje Portugalii wynik lepszy o kilka punktów procentowych. Jednak z punktu widzenia przeciętnego Polaka nadal opłaca się wyjechać do pracy do Portugalii, ponieważ nasze pensje są mniej więcej dwa razy niższe od pensji przeciętnego Portugalczyka.
Polacy zainteresowani pracą w Portugalii muszę wcześniej uzyskać pozwolenie na pracę, ponieważ jest to jeden z krajów, który zastosował dwuletni okres przejściowy w dostępie do rynku pracy dla obywateli Polski. Dodatkowo, rząd Portugalii co roku ustala limit pracowników zagranicznych, którzy mogą zostać zatrudnieni w poszczególnych sektorach gospodarki. Tak więc aby otrzymać pozwolenie na pracę, trzeba wcześniej podpisać umowę z portugalskim pracodawcą lub otrzymać promesę jej zawarcia. Następnie umowa taka musi być zatwierdzona przez portugalską Generalną Inspekcję Pracy.
Gospodarka Portugalii
Zanim przejdziemy do omówienia poziomów wynagrodzeń, przyjrzyjmy się, jak kształtują się podstawowe wskaźniki charakteryzujące portugalską gospodarkę.
Okazuje się, że Portugalia ma obecnie poważne problemy, zwłaszcza ze zmniejszeniem deficytu budżetowego. W czerwcu 2005 roku Komisja Europejska stwierdziła, że portugalskie finanse publiczne uległy załamaniu. Wezwała tym samym Portugalię do zwiększenia dyscypliny budżetowej i wszczęła przeciwko niej procedurę przewidzianą dla państw strefy euro. Komisja Europejska podjęła taką decyzję po ogłoszeniu przez rząd Portugalii, że w 2005 roku "dziura budżetowa" wyniesie 6,2% produktu krajowego brutto. Jest to ponad dwukrotnie więcej niż zapisany w Pakiecie Stabilności i Wzrostu trzyprocentowy limit. Także dług publiczny, który nie powinien przekraczać 60% PKB, w Portugalii sięga 66,5%. Zdaniem komisji, w Portugalii nie występują gospodarcze okoliczności, które usprawiedliwiałyby odejście od zasad unijnych.
Jeżeli chodzi o wzrost gospodarczy, to prognozy na rok 2005 nie są zachwycające - przewiduje się, że PKB wzrośnie w bieżącym roku o zaledwie 0,8%. W ostatnich czterech latach sytuacja pod tym względem również nie była dobra. W roku 2003 Portugalia doświadczyła nawet realnego spadku wartości produktu krajowego brutto.
Wykres 1. Realne zmiany produktu krajowego brutto w Portugalii
w latach 1995 - 2004 (w cenach stałych z roku 2005).| Źródło: Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int. |
Jeszcze w latach 1995 - 1999 gospodarka Portugalii rozwijała się przeciętnie z szybkością 4% rocznie, czyli na możliwym do przyjęcia poziomie. Realny wzrost PKB był w tym okresie wyższy od średniej dla Unii. Ewidentny kryzys rozpoczął się w 2000 roku i trwa do dnia dzisiejszego. Warto dodać, że na jednego mieszkańca Portugalii przypada obecnie 12 900 euro wypracowanego PKB, co stanowi 58% średniej dla 25 krajów wspólnoty.
Poziom bezrobocia w Portugalii utrzymuje się na relatywnie niskim poziomie - w roku 2004 wyniósł on 6,7%. Na tle pozostałych członków Unii Europejskiej klasyfikuje to Portugalię mniej więcej w środkowej części rankingu. Bez uwzględnienia Polski oraz Słowacji, gdzie poziom bezrobocie znacznie odstaje od przeciętnego dla Unii, stopa bezrobocia w pozostałych państwach członkowskich zamyka się bowiem w przedziale od 4,2% w Luksemburgu do 11% w Hiszpanii. Średnia stopa bezrobocia dla całej Unii wyniosła w 2004 roku 9%, natomiast dla 15-stu krajów starej Unii 8,1%.
Wykres 2. Zmiany stopy bezrobocia w Portugalii w latach 1993 - 2004.| Źródło: Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int. |
Jeśli przyjrzymy się całemu analizowanemu okresowi (Wykres 2), to okazuje się, że najbliżej przeciętnego poziomu dla Unii pod względem bezrobocia, Portugalia znalazła się dopiero w 2004 roku. W latach 1993 - 2004 bezrobocie w tym kraju oscylowało pomiędzy 4% a 7,3%. W tym samym okresie najwyższa stopa bezrobocia dla starej 15-stki wyniosła 10,4% i nigdy nie spadła poniżej 7,2%. Przeciętna stopa bezrobocia dla wszystkich krajów obecnie należących do wspólnoty w latach 1998 - 2004 wahała się od 8,4% do 9,5%.
W Portugalii nie istnieją znaczne różnice w poziomie dostępu do rynku pracy pomiędzy kobietami i mężczyznami. W 2004 roku 5,9% Portugalczyków pozostawało bez pracy i niewiele więcej, bo 7,6% Portugalek czynnych zawodowo nie mogło znaleźć zatrudnienia. W całym analizowanym okresie zależność ta pozostawała na podobnym poziomie.
W przypadku inflacji sytuacja jest odwrotna do opisanej powyżej sytuacji na rynku pracy. W latach 1993 - 2004 roczna stopa inflacji stale utrzymywała się na poziomie wyższym od przeciętnego dla Unii. Najbliżej średniej unijnej Portugalia znalazła się w roku 1997. Także w 2004 roku poziom inflacji zbliżył się do przeciętnego dla Piętnastki - wyniósł wtedy 2,5%.
Wykres 3. Stopa inflacji w Portugalii w latach 1993 - 2004.| Źródło: Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int. |
Z wykresu widać wyraźnie, że Portugalia ma pewne problemy z utrzymaniem inflacji w ryzach. Wahania jej poziomu są dość duże - od 1,9%, co jest przyzwoitym wynikiem, aż do 5,9%.
Wynagrodzenie według sektorów gospodarki
Jeżeli znajdziemy legalną pracę w Portugalii, to w przypadku zatrudnienia na pełny etat, zarobimy co najmniej 437 euro brutto (czyli około 1 700 zł), ponieważ tyle wynosi obecnie płaca minimalna w tym kraju. Coroczna korekta tej wartości odpowiada mniej więcej stopie inflacji.
Wykres 4. Odsetek osób pracujących na pełny etat,
otrzymujących minimalne wynagrodzenie w latach 1999 - 2003.| Źródło: Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int. |
W roku 2003 dokładnie 5,7% osób pracujących w pełnym wymiarze godzin otrzymywało wynagrodzenie na poziomie minimalnym. Jak widać na powyższym wykresie sytuacja pod tym względem była nieco lepsza w dwóch poprzednich latach. Odsetek osób otrzymujących najniższe przewidziane przez prawo pensje jest przeciętnie dwukrotnie wyższy wśród kobiet. Przykładowo, w roku 2003 w takiej sytuacji znalazło się 7,9% Portugalek i 4,2% Portugalczyków.
Przeciętny Portugalczyk w roku 2002 zarabiał 13 870 euro brutto, czyli 1 156 euro miesięcznie. Stanowiło to 43% dochodu uzyskiwanego przez przeciętnego mieszkańca całej ówczesnej Unii Europejskiej.
Tabela 1. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w Portugalii
według sektorów gospodarki narodowej (w euro; dane z 2002 r.).| Sektory | Wynagrodzenia |
| Wszystkie branże (bez rolnictwa i rybołówstwa) | 1156 |
| Przemysł i usługi (bez administracji publicznej, edukacji, ochrony zdrowia i opieki społecznej) | 1121 |
| Przemysł (bez budownictwa) | 965 |
| Przemysł | 973 |
| Górnictwo i kopalnictwo | 1122 |
| Przetwórstwo przemysłowe | 922 |
| Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę | 2151 |
| Budownictwo | 1015 |
| Usługi (bez administracji publicznej, edukacji, ochrony zdrowia i opieki społecznej) | 1329 |
| Handel i naprawy | 1133 |
| Hotele i restauracje | 803 |
| Transport, gospodarka magazynowa i łączność | 1581 |
| Pośrednictwo finansowe | 2079 |
| Obsługa nieruchomości i firm; nauka | 1447 |
| Edukacja; ochrona zdrowia i opieka społeczna; inne | 1131 |
| Edukacja | 1304 |
| Ochrona zdrowia i opieka społeczna | 797 |
| Źródło: Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int. |
Na najwyższe zarobki mogą w Portugalii liczyć osoby zatrudnione w sektorze wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, wodę - przeciętne miesięczne zarobki kształtują się tam na poziomie 2 151 euro. Jest to wartość prawie dwukrotnie wyższa od przeciętnej dla wszystkich branż.
Niewiele, bo około 3% mniej zarabiają pracownicy sektora pośrednictwa finansowego - ich przeciętne miesięczne wynagrodzenia wynoszą 2 079 euro.
Kolejnym dobrze płacącym sektorem był w 2002 roku transport, gospodarka magazynowa i łączność. Przeciętna pensja pracownika firm z tego sektora wynosiła 1 582 euro miesięcznie, co stanowiło 137% przeciętnej płacy w gospodarce.
Dobrze w Portugalii zarobić można również pracując w obsłudze nieruchomości i firm oraz, co ciekawe: w edukacji. Wynagrodzenia kształtują się w drugiej z wymienionych branż na poziomie 112% średniej dla wszystkich sektorów - i jest to kwota 1 304 euro miesięcznie.
Branże znajdujące się w środkowej części klasyfikacji i płacące nieco poniżej średniej to handel i naprawy oraz górnictwo i kopalnictwo. Warto zauważyć, że w Polsce branża górnictwo i kopalnictwo znajduje się na drugim miejscu w rankingu branż według poziomu zarobków.
Najniższe wynagrodzenia wypłacają firmy z sektora ochrony zdrowia i opieki społecznej - przeciętnie 797 euro miesięcznie (około 3 200 zł). Kolejne branże z najniższymi wynagrodzeniami to branża hotelowa i restauracyjna oraz przetwórstwo przemysłowe. Przetwórstwo przemysłowe to sektor płacący najgorzej wśród sektorów zaliczanych do przemysłu. Kolejny w przemyśle sektor to budownictwo, z zarobkami na poziomie 1 015 euro miesięcznie (88% przeciętnych wynagrodzeń w całej gospodarce; 104% przeciętnych wynagrodzeń w przemyśle).
W całej branży usługowej pensje sięgają 115% przeciętnych dla gospodarki. Najlepiej w usługach płaci się w branży pośrednictwa finansowego, a najgorzej w branży hotelowej i restauracyjnej.
Zobaczmy teraz jak zmieniają się realne wynagrodzenia Portugalczyków. Czy dzięki podwyżkom rzeczywiście polepsza się ich sytuacja materialna, czy są one jedynie korektą wynagrodzeń o poziom inflacji.
Tabela 2. Realne zmiany wynagrodzeń
w poszczególnych sektorach gospodarki w latach 2001 - 2002.| Sektory | 2001 | 2002 | średnia zmiana |
| Wszystkie branże | 1,5% | 0,5% | 0,99% |
| Edukacja | 9,10% | 2,03% | 5,57% |
| Budownictwo | 4,91% | -0,09% | 2,41% |
| Hotele i restauracje | 2,26% | 1,87% | 2,06% |
| Transport, gospodarka magazynowa i łączność | 2,34% | 0,85% | 1,60% |
| Handel i naprawy | 0,05% | 2,45% | 1,25% |
| Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę | 1,51% | 0,43% | 0,97% |
| Obsługa nieruchomości i firm; nauka | 0,97% | 0,51% | 0,74% |
| Przetwórstwo przemysłowe | 0,63% | -0,37% | 0,13% |
| Górnictwo i kopalnictwo | -4,44% | 4,50% | 0,03% |
| Ochrona zdrowia i opieka społeczna | 0,56% | -1,49% | -0,46% |
| Pośrednictwo finansowe | -2,19% | -1,86% | -2,02% |
| Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu, epp.eurostat.cec.eu.int. |
W analizowanym dwuletnim okresie wynagrodzenia Portugalczyków wzrastały przeciętnie o około 1% rocznie. Znacznie większy wzrost nastąpił w roku 2001 pomimo tego, że w tym roku inflacja była wyższa niż w roku następnym. W 2002 mieszańcy Portugalii praktycznie nie odczuli zmian w swoich portfelach. Realny wzrost wynagrodzeń na poziomie 0,5% można uznać za niezauważalny dla pracowników.
Przyglądając się poszczególnym sektorom można zauważyć, że największy wzrost wynagrodzeń zanotował w latach 2001 - 2002 sektor edukacji. Wynagrodzenia wzrastały tam przeciętnie o 5,6% rocznie. Zwłaszcza w 2001 roku pracownicy tej branży mogli się cieszyć z solidnych podwyżek, które namacalnie zwiększyły ich siłę nabywczą.
Kolejny sektor z wysokim realnym wzrostem wynagrodzeń to budownictwo. Pomimo minimalnego spadku w 2002 roku, w 2001 roku wynagrodzenia w tym obszarze wzrosły o prawie 5% powyżej inflacji.
Relatywnie wysokie podwyżki otrzymali także pracownicy bardzo słabo płacącego sektora hotelowego i restauracyjnego - przeciętnie 2% rocznie.
Praktycznie nie zauważyli zmian w swoich realnych dochodach pracownicy takich sektorów jak: obsługa nieruchomości i firm, przetwórstwo przemysłowe oraz górnictwo i kopalnictwo. Ciekawym przypadkiem jest ostatnia z wymienionym branż, która w 2002 zanotowała najwyższy realny wzrost pensji. Jednak rok wcześniej nastąpił tam realny spadek wynagrodzeń o podobnej skali.
W najgorszej sytuacji, jeżeli chodzi o realne zmiany dochodów, są Portugalczycy zatrudnieni w ochronie zdrowia i opiece społecznej. W analizowanych dwóch latach, wynagrodzenia realne spadały tam przeciętnie o 0,46% rocznie. Jeszcze większe zmniejszenie realnej wartości dochodów zanotowano w branży pośrednictwa finansowego. Ponieważ jednak pensje zatrudnionych w niej pracowników są o 80% wyższe od przeciętnych dla całej gospodarki, nie powinni oni narzekać na swoją sytuację. Jeżeli jednak tendencja spadkowa utrzyma się przez kolejne lata, finansiści mogą odczuć poważny ubytek w swoich dochodach.
Wynagrodzenia według grup zawodów
Portugalscy pracownicy umysłowi zarabiali w 2002 roku przeciętnie 1 473 euro miesięcznie brutto, co w przeliczeniu na złotówki daje niecałe 6 000. Pensje pracowników fizycznych były prawie dwukrotnie niższe i wynosiły 828 euro.
Najlepiej zarabiającą grupą zawodową były oczywiście osoby na stanowiskach kierowniczych, a także najwyżsi urzędnicy państwowi oraz parlamentarzyści. Ich przeciętne miesięczne pensje kształtowały się na poziomie 3 646 euro. Rocznie zarabiali więc oni prawie 44 tys. euro.
Tabela 3. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w Portugalii
według grup zawodów (w euro; dane z 2002 r.).| Grupy zawodów | Wynagrodzenia |
| Pracownicy umysłowi (razem) | 1473 |
| Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy | 3646 |
| Specjaliści | 2277 |
| Technicy i inny średni personel | 1766 |
| Pracownicy biurowi | 1156 |
| Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy | 764 |
| Pracownicy fizyczni (razem) | 828 |
| Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń | 948 |
| Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy | 832 |
| Pracownicy przy pracach prostych | 702 |
| Źródło: Eurostat, epp.eurostat.cec.eu.int. |
Dobrze opłacaną grupą pracowników są również tzw. specjaliści, czyli m.in.: matematycy, informatycy, architekci, inżynierowie, nauczyciele, specjaliści ds. biznesu czy prawnicy. Ich miesięczne zarobki w 2002 kształtowały się na poziomie 2 277 euro.
Nieco ponad 22% mniej zarabiali pracownicy z grupy technicy oraz inny średni personel - miesięcznie przeciętnie 1 766 euro brutto.
Pensje znacznie poniżej średniej dla całej gospodarki wypłacane były w grupie pracowników usług osobistych i sprzedawców. Ich wynagrodzenia stanowiły niecałe 70% średniej dla całej gospodarki.
Wśród pracowników fizycznych w najlepszej sytuacji znajdowali się operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, z wynagrodzeniami na poziomie 948 euro miesięcznie, a w najgorszej pracownicy przy pracach prostych. Zarabiali oni miesięcznie jedyne 702 euro.
Jeżeli chodzi o realne zmiany wynagrodzeń to w lepszej sytuacji znaleźli się pracownicy fizyczni. Ich wynagrodzenia wzrastały w latach 2001 - 2002 przeciętnie o 1,1% rocznie. W przypadku pracowników umysłowych realna wartość pensji zmieniła się średnio o 0,5%.
Tabela 4. Realne zmiany wynagrodzeń
w poszczególnych grupach zawodów w latach 2001 - 2002.| Grupy zawodów | 2001 | 2002 | średnia zmiana |
| Pracownicy umysłowi (razem) | 0,5% | 0,5% | 0,5% |
| Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicyi kierownicy | 6,7% | 0,5% | 3,6% |
| Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy | 2,1% | 0,3% | 1,2% |
| Pracownicy biurowi | -0,4% | 0,9% | 0,3% |
| Technicy i inny średni personel | -0,5% | 0,8% | 0,2% |
| Specjaliści | -0,7% | 0,5% | -0,1% |
| Pracownicy fizyczni (razem) | 1,8% | 0,5% | 1,1% |
| Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy | 2,4% | 0,6% | 1,5% |
| Pracownicy przy pracach prostych | 1,2% | 0,5% | 0,9% |
| Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń | 1,0% | 0,2% | 0,6% |
| Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Eurostatu, epp.eurostat.cec.eu.int. |
Największą poprawę na swoich kontach odczuli parlamentarzyści oraz menedżerowie najwyższego szczebla. Udany był dla nich zwłaszcza 2001 rok, kiedy to realnie pensje tej grupy wzrosty aż o 6,7%. Warto zauważyć, że w tym samym roku pokaźnie poprawiła się sytuacja w sektorze edukacji, oznacza to więc, że pracownicy niektórych działów administracji publicznej otrzymali wtedy solidne podwyżki. Niestety nie wszyscy, czego przykładem jest sektor ochrony zdrowia i opieki społecznej.
W grupie pracowników umysłowych, w latach 2001 - 2002 poprawiła się także sytuacja osób zatrudnionych w usługach osobistych i sprzedawców - przeciętny realny roczny wzrost wynagrodzeń w tej grupie wyniósł 1,2%.Nie zmieniła się praktycznie realna wartość dochodów pracowników biurowych, techników oraz specjalistów. W tych trzech wymienionych grupach zawodów w roku 2001 nastąpił nawet spadek wynagrodzeń zrównoważony jednak w roku 2002.
W żadnej z grup zawodów wśród pracowników fizycznych nie zanotowano obniżenia realnej wartość zarobków. Najwięcej zyskali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, zwłaszcza w roku 2001, kiedy to ich wynagrodzenia wzrosły o 2,4% ponad inflację.
1. Eurostat,epp.eurostat.cec.eu.int.
2. EURES, Europejski Portal Mobilności Zawodowej,http://europa.eu.int/eures/home.jsp?lang=pl.
3. Eksplodował deficyt i dług publiczny w Portugalii,http://gospodarka.gazeta.pl, 22.06.2005.
4. Portugalia na cenzurowanym za zbytni deficyt,http://euro.pap.com.pl, 22.06.2005.
5. Narodowy Urząd Statystyczny Portugalii,www.ine.pt.
